کودکان اغلب از دردهای شکمی شکایت می‌کنند. در واقع یکی از شایع‌ترین دلایلی که والدین، کودکان خود را نزد پزشک یا اورژانس بیمارستان می‌برند، دل‌درد است. در بیشتر موارد، پزشک با پرسیدن سؤالات و معاینۀ کودک شما می‌تواند مشکل را حل کند و نیازی به آزمایش وجود نخواهد داشت.
بسیاری از کودکان ساعت‌ها این درد را تحمل می‌کنند و غالباً دلیل خاصی برای آن پیدا نمی‌شود. برخی اوقات با گذشت زمان، علت درد آشکار شده و بهتر است به پزشک مراجعه کرده و درمان سریعاً آغاز شود. دردهای شکمی می‌تواند ناشی از استرس و نگرانی کودک باشد که قادر به توضیح آن نیست. در هر صورت در مواجهه با درد و ناراحتی کودک، مراجعه به پزشک اطفال توصیه می‌شود.
دردهای شکمی یکی از علائم مهمی است که به عنوان سرنخی برای تشخیص بیماری‌های حاد به‌شمار می‌رود. هنگام بروز دردهای شکمی برای تشخیص بیماری باید ناراحتی‌های دیگر بیمار را نیز بررسی کرد و محل درد را در شکم مشخص نمود.
دردهای شکمی در قسمت فوقانی و سمت راست شکم بیشتر مربوط به کیسۀ صفرا و کبد است که شایع‌ترین آنها سنگ کیسۀ صفرا، التهاب کیسۀ صفرا و کیست‌های کبدی می‌باشد. درد مکرر شکمی، کودکان را از نوزادی تا حدود ۱۴ سالگی درگیر می‌کند که باید علل آن توسط پزشک تشخیص داده شود و درمان به موقع صورت گیرد.
انوع دردهای شکم
دردهای ناحیه فوقانی و سمت چپ
این نوع از درد بیشتر مربوط به معده بوده و شایع‌ترین آن گاستریت (ورم معده) است. دردهای فوقانی و میانی شکم اکثراً ناشی از زخم اثنی‌عشر و التهاب ناشی از آن است. همچنین دردهای ناحیه فوقانی و سمت چپ ممکن است بر اثر بیماری‌های پانکراس که شایع‌ترین آنها التهاب و کیست‌های پانکراس است نیز ایجاد شود.
در برخی موارد ازوفاژیت (التهاب قسمت تحتانی مری) در اثر رفلاکس معده (برگشت محتویات معده به مری)، دردهای مبهم و سوزش در این ناحیه ایجاد می‌کند. اگر گاستروانتريت بيشتر از ۱۰ روز طول بكشد، می‌تواند علت انگلی يا عوامل غير‌عفونی داشته باشد.
دردهای شکمی در ناحیۀ چپ و تحتانی شکم اکثراً ناشی از کولیت (التهاب رودۀ بزرگ) و انباشتگی انتهای روده بر اثر یبوست در کودکان است. دردهای شکمی در قسمت راست و پایین شکم اغلب ناشی از آپاندیسیت بوده که در صورت پیدایش عوارضی همچون پاره شدن آپاندیس و پریتونیت (چرکی شدن حفرۀ شکم) این درد در همۀ بخش‌های شکم پخش می‌شود.
دردهای ناحیۀ پهلو
این دردها بیشتر مربوط به بیماری‌های کلیوی و سنگ کلیه، التهاب کلیه و التهاب حالب بوده و از مهم‌ترین عوامل پیدایش چنین دردهایی است. همراه بودن درد با علائم دیگری همچون تهوع، استفراغ و تب می‌تواند در شناسایی عامل درد کمک بسزایی داشته باشد.
برای مثال تهوع، استفراغ و امتناع از غذا خوردن همراه با درد ناحیۀ تحتانی و سمت راست شکم، می‌تواند نشانۀ آپاندیسیت باشد که به معنی چرکی شدن اطراف آپاندیس و حفرۀ شکم است.
اگر مشکل از آپاندیسیت کودک باشد، به احتمال قوی به جراحی توسط جراح اطفال نیاز خواهد داشت. عود آپاندیس در هر سنی رخ می‌دهد اما معمولاً در کودکان کمتر اتفاق می‌افتد.
دردهایی که به صورت متناوب، همراه با تهوع یا استفراغ پیدا می‌شود (دردهای کولیکی) نشان‌دهندۀ انوژیناسیون (درون هم رفتن روده‌ها) و پیچ‌خوردگی روده در کودکان است.
دردهای کولیکی
دردهای کولیکی، نشان‌دهندۀ سنگ کلیه و حالب است. در صورتی که درد همراه با تهوع، استفراغ، نفخ شکم و عدم دفع مدفوع باشد، نشانۀ انسداد روده است که به دلایل مختلفی پیش می‌آید. یکی از شایع‌ترین دردهای شکمی در شیرخوارانِ دو تا سه ماهه، نفخ شکم ناشی از گاز اضافی در روده‌ها است.
این حالت همراه با بی‌قراری و گریۀ کودک، همواره علل مختلفی دارد که با درمان‌های دارویی همچون گریپ میکسچر، قطرۀ دایمتیگون و قطرۀ کولیکید با تجویز پزشک، درمان می‌شود. نکتۀ مهمی که مادران باید رعایت کنند، توجه به باز بودن راه هوایی بینی کودک است.
بسیاری از اوقات، تورم مخاط داخل بینی کودک (کیپ شدن بینی) باعث می‌شود تا کودک برای تنفس از دهان استفاده کند. باز بودن دهان کودک نشان‌دهندۀ این حالت است. تلاقی شیر خوردن کودک با تنفس از راه دهان، منجر به فرورفتن هوا در معده و روده‌ها شده و این مسئله باعث بروز نفخ همراه با دردهای شکمی می‌شود. درمان این حالت با تجویز قطره کلرور سدیم توسط پزشک معالج امکان‌پذیر است.
دردهای شکمی مربوط به مواد غذایی مسموم که موجب مسمومیت غذایی می‌شود دارای علائمی مانند آنفولانزای معده و روده است. حساسیت غذایی، خوردن غذای بیش از حد یا نوشیدنی‌های گازدار می‌تواند باعث نفخ و ناراحتی موقتی شود. معمولاً شروع دل‌درد بلافاصله پس از خوردن سریع غذا اتفاق می‌افتد.
آزمایشات برای تشخیص دردهای شکمی شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار و نمونۀ مدفوع
- اشعۀ ایکس
- بررسی توسط پزشک متخصص
هرگونه درد شکمی که بیش از ۲۴ ساعت ادامه یابد باید توسط پزشک ارزیابی شود. به عنوان یک قاعدۀ کلی، اگر کودک علاوه بر درد، بیمار به نظر برسد، باید به پزشک مراجعه کرد.
تغذیه
دردهای شکمی کودکان در بعضی مواقع با انجام مراقبت‌های خانگی قابل درمان است. کودکان با استراحت کافی و خوردن مایعات برای جلوگیری از کم آبی بدن، می‌توانند تا حد زیادی بهبود پیدا کنند. اگر کودک دارای تب خفیف باشد، می‌توان با تجویز پزشک از استامینوفن نیز استفاده کرد. از دادن آسپرین به کودکان باید اکیداْ خودداری کرد.
استفادۀ از روش‌های قدیمی و اشتباهات رایج خانگی برای درمان کودک و نوزاد در این موارد اشتباه است. استفاده از روش‌های غلط تغذیه‌ای در کودکان می‌تواند عامل نفخ و دل‌درد کودکان شیرخوار باشد. وجود هوا در پستانک شیشه‌ای برای کودکانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، یکی از علل نفخ است. هنگام شیر خوردن، باید شیشۀ پستانک کاملاْ فاقد هوا و پر از شیر باشد.
شیردهی مادران از سینه باید به‌گونه‌ای باشد که هالۀ سینه کاملا به دهان نوزاد بچسبد و منفذی برای ورود هوا وجود نداشته باشد. مکیدن کودک با ورود هوا به لولۀ گوارشی او همراه بوده که باعث نفخ شکم می‌شود و باید با شیردهی صحیح، از آن پیشگیری شود.
بهترین روش شیردهی، نشستن مادر و در بغل گرفتن کودک به صورت ۴۵ درجه و چسباندن دهان به سینه است. اگر مادر ببیند که کودک گاه از چسباندن دهان امتناع می‌کند، نشانه کیپ بودن بینی است که در این صورت باید از قطره کلرور سدیم استفاده شود.
در صورت مشاهدۀ هریک از علائم زیر، کودک باید فوراً نزد پزشک یا اورژانس برده شود:
- درد شدید و وخیم
- تب و لرز
- عرق سرد
- استفراغ طولانی مدت
- امتناع از خوردن و نوشیدن
- وجود خون در استفراغ کودک
- بثورات پوستی دردناک
نشانه‌هایی که باید هنگام دل‌درد کودکان جدی گرفته شود
به‌طور کلی احساس دل‌درد در کودکان مشکل شایعی است که در اغلب آنها احتمال ایجاد آن وجود دارد و جای نگرانی نیست. اما در برخی مواقع اگر دل‌درد با نشانه‌هایی دیگر همراه باشد، می‌تواند خبر از مشکلات جدی در کودکان بدهد. در ادامه این علائم را ذکر خواهیم کرد:
درد بسیار شدید
منظور از درد شدید، دردی‌ست که کودک نمی‌تواند به هیچ عنوان آرام شود و مدام در حال گریه کردن است. در این مواقع بهتر است به‌جای انجام درمان‌های خانگی به پزشک مراجعه کنید تا معاینات لازم را برای فرزند شما انجام دهد.
مشاهده خون در مدفوع
در اغلب مواقع خون در مدفوع هنگام یبوست مشاهده می‌شود که جای نگرانی وجود ندارد؛ چراکه می‌توان این مشکل را به‌راحتی درمان کرد، اما زمانی که درد شکمی همراه با خون در مدفوع باشد، ممکن است نشانه عفونت یا بیماری التهابی روده و معده باشد.
به‌طور کلی هر زمانی که همراه با دل‌درد، خون در مدفوع کودک شما وجود داشته باشد، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا درمانی به‌موقع برای او انجام گیرد.
خون بالا آوردن
این مورد نیز همانند مشاهده خون در مدفوع همیشه خطرناک نیست. کودکانی که زیاد استفراغ کرده‌اند، ممکن است مدتی خون بالا بیاورند یا در مواقعی که دچار خونریزی از بینی می‌شوند، احتمال بازگشت خون در دهان آنها وجود دارد. در واقع این نشانه زمانی جدی می‌شود همراه با دل‌درد باشد.
استفراغ سبز رنگ
گاهی اوقات استفراغ سبز رنگ در کودکان می‌تواند نشان از انسداد روده در آنها باشد. به‌طور کلی دل‌دردی که همراه با این نشانه باشد، به هیچ عنوان نباید از آن چشم پوشی کرد.
کهیر یا تورم در صورت
گاهی کودک صورت زرد رنگ و متورم، همراه با سرگیجه دارد. آنافیلاکسی، یکی از شایع‌ترین نوع واکنش آلرژیک است که می‌تواند منجر به دل‌درد شود. در اغلب مواقع چنین مشکلی با استفراغ نیز همراه است.
احساس درد در سمت راست شکم
آپاندیس در این قسمت از شکم قرار گرفته است. دردی که مربوط به آپاندیس باشد، ابتدا در اطراف ناف احساس می‌شود و سپس به‌سمت راست پایین شکم امتداد پیدا می‌کند. در افراد بالغ اگر درد در این قسمت ایجاد شود، می‌تواند به‌دلایل مختلفی (مانند دردهای قاعدگی) به وجود آید که چندان اهمیتی ندارد، اما در کودکان چنین دردهایی می‌بایست مورد بررسی قرار گیرد؛ چراکه این قسمت از شکم از اهمیت بالایی برخوردار است.
همراه با تب و سرفه شدید
پنومونی گاهی می‌تواند منجر به احساس درد در معده شود. بسیاری از ویروس‌ها دل‌درد همراه با سرفه و سردرد هستند، اما در مواقعی که سرفه و دل‌درد شدید در کودک وجود داشته باشد، باید فورا به پزشک مراجعه شود.
ادرار کردن با مشکل
گاهی کودک شما می‌گوید هنگام ادرار کردن اذیت می‌شود یا احساس سوزش یا درد دارد، در این مواقع می‌توان درد شکمی را به عفونت دستگاه ادراری مرتبط دانست. برای تایید این احتمال می‌بایست به پزشک مراجعه شود.
تب بالا یا مشاهده خواب‌آلودگی بیش از حد معمول
اگر دل‌درد با چنین نشانه‌هایی همراه باشد، ممکن است نشانه عفونت در فرد باشد. همچنین خواب‌آلودگی کودک در این مواقع می‌تواند نشانه فشار خون پایین باشد؛ بنابراین اگر دل‌درد همراه با خواب‌آلودگی زیاد و تب بالا باشد، باید حتما توسط پزشک بررسی شود.
کاهش وزن
در مواقع که کودکان دچار اسهال یا استفراغ می‌شوند، کاهش وزن امری طبیعی است. معمولا کودکان در مواقعی که در روند بهبودی قرار می‌گیرند، این کمبود وزن را به‌مرور زمان جبران می‌کنند.
اما زمانی که کودک دچار درد شکمی شده و وزن زیادی را در این مدت از داده است، به‌طوری که لباس‌های او دیگر برایش مناسب نیست، باید توسط پزشک معاینه شود.
این نکات و نشانه‌های ذکر شده از آن دسته از مواردی است که اهمیت بسیار بالایی دارد، اما به این منظور نیست که نشانه‌های دیگری که همراه درد شکمی مداومت داشته باشد را نباید در کودک خود جدی بگیرید. بهتر است در این مواقع کودک شما استراحت کند، مایعات و رژیم غذایی شیرین به او بدهید.
اگر فرزند شما دچار یبوست شده است به او غذاهای حاوی فیبر بدهید تا مشکل او برطرف شود. در صورتی که پس از انجام درمان‌های اولیه فرزند شما بهتر نشد و دل‌درد او همراه با علائمی جدیدتر، مانند استفراغ و اسهال بروز کرد، می‌بایست به پزشک مراجعه کنید.
دردهای شکمی در کودکان یکی از علائم مهم و به‌عنوان سرنخ برای تشخیص خیلی از بیماری‌های حاد در کودکان است. به‌هنگام بروز درد شکمی برای رسیدن به تشخیص بیماری، تعیین و شروع درمان باید ناراحتی‌های دیگر بیمار را نیز بررسی و محل درد را در شکم مشخص کرد.
دردهای شکمی در قسمت فوقانی و سمت راست شکم بیشتر مربوط به کیسه صفرا و کبد است که شایع‌ترین آنها سنگ کیسه صفرا و کیست‌های کبدی است.
دردهای ناحیه فوقانی و سمت چپ بیشتر مربوط به معده است و شایع‌ترین آن گاستریت است. دردهای فوقانی و میانی شکم اکثرا ناشی از زخم اثنی‌عشر و التهاب آن و همچنین بر اثر بیماری‌های پانکراس که شایع‌ترین آنها التهاب و کیست‌های پانکراس است.
در برخی موارد ازوفاژیت (التهاب قسمت تحتانی مری) بر اثر رفلاکس معده (برگشت محتویات معده به مری)، دردهای مبهم و سوزش در این ناحیه ایجاد می‌کند. دردهای شکمی در ناحیه چپ و تحتانی شکم اکثرا ناشی از کولیت (التهاب روده بزرگ) و انباشتگی انتهای روده بر اثر یبوست است.
دردهای شکمی در ناحیه راست و پایین شکم اکثراً ناشی از آپاندیسیت است که در صورت پیدایش عوارضی همچون پاره شدن آپاندیس پریتونیت (چرکی شدن حفره شکم) این درد در همه جای شکم پخش می‌شود. دردهای ناحیه پهلو بیشتر مربوط به بیماری‌های کلیه بوده و سنگ کلیه، التهاب کلیه و انسداد حالب از مهم‌ترین عوامل پیدایش چنین دردهایی است.
همراه بودن درد با علائم دیگر همچون تهوع، استفراغ و تب می‌تواند در شناسایی عامل درد، کمک بسزایی کند. برای مثال تهوع و استفراغ همراه با درد ناحیه تحتانی و سمت راست شکم، می‌تواند نشانه آپاندیسیت باشد.
در صورتی که تب به آن اضافه شود، به معنی چرکی شدن اطراف آپاندیس و حفره شکم است. دردهایی که به صورت متناوب، همراه با تهوع و یا استفراغ پیدا می‌شود (دردهای کولیکی) نشان‌دهنده انواژیناسیون (درون هم رفتن روده‌ها) در کودکان است.
دردهای کولیکی ناحیه پهلو نشان‌دهنده سنگ کلیه و حالب است. در صورتی که درد، همراه با تهوع، استفراغ، نفخ شکم و عدم دفع مدفوع باشد، نشانه انسداد روده است که خود به دلایل مختلف پیش می‌آید.
یکی از شایع‌ترین دردهای شکمی در شیرخواران دو سه ماهه رخ می‌دهد که به علت نفخ شکم است که گاز اضافی در روده‌ها باعث این درد است. علل مختلفی در پیدایش این نفخ شکم نقش ایفا می‌کند که با درمان‌های دارویی همچون گریپ میکسچر، قطره دایمتیکون و قطره کولیکید با دستور پزشک معالج درمان می‌شود. اما نکته مهمی که باید مادران به آن توجه کنند، باز کردن راههای تنفس بینی کودک است.
بسیاری از اوقات، تورم مخاط داخل بینی کودکان (کیپ شدن بینی) اجبارا باعث می شود کودک برای تنفس از دهان استفاده کند و این سبب باز بودن دهان کودک در اکثر مواقع می‌شود. تلافی شیر خوردن کودک با تنفس از دهان، منجر به فرو رفتن هوا در معده و روده‌ها شده و این مسئله باعث بروز نفخ همراه با درد آزاردهنده برای کودک می‌شود. درمان این حالت با تجویز قطره کلرور سدیم توسط پزشک معالج امکان‌پذیر است.
روش غلط تغذیه در کودکان هم می‌تواند عامل دیگری برای نفخ در کودکان شیرخوار باشد. کودکانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، وجود هوا در پستانک شیشه که منجر به بلع هوا توسط کودک می‌شود، یکی از علل نفخ است که باید در هنگام خوردن شیر، شیشه پستانک کامل از شیر پر باشد.
شیردهی مادران از سینه باید طوری باشد که هاله سینه کاملاً به دهان بچه بچسبد و منفذی برای ورود هوا نباشد. قوی‌ترین قدرت کودکان شیرخوار، مکش است.
در صورت وجود منفذ بین لب‌های کودک و پوست سینه مادر، مکیدن کودک همراه با هوا است و این باعث نفخ شکم شده و باید با شیردهی صحیح، از آن پیشگیری شود. بهترین روش شیردهی، نشستن مادر و در بغل گرفتن کودک به صورت ۴۵ درجه و چسباندن دهان به سینه است. اگر مادر ببیند که کودک گاه از چسباندن دهان امتناع می‌کند، علامت کیپ بودن بینی است که باید قطره کلرور سدیم استفاده شود.
پی نوشت:
این اطلاعات عمومی خلاصه محدودی از اطلاعات تشخیص، درمان و/یا دارو است. این به معنای جامع نیست و باید به عنوان ابزاری برای کمک به کاربر در درک و/یا ارزیابی گزینه های تشخیصی و درمانی بالقوه استفاده شود. این شامل تمام اطلاعات در مورد شرایط، درمان ها، داروها، عوارض جانبی، یا خطراتی که ممکن است برای یک بیمار خاص اعمال شود، نمی شود. آنچه مد نظر و مطلوب است،آن است که توصیه پزشکی یا جایگزینی برای توصیه های پزشکی، تشخیص یا درمان باید بر اساس معاینه پزشک و ارزیابی شرایط خاص و منحصر به فرد بیمار باشد. بیماران باید برای اطلاعات کامل در مورد سلامتی، سؤالات پزشکی و گزینه های درمانی، از جمله خطرات یا مزایای استفاده از داروها، با پزشک صحبت کنند. این اطلاعات هیچ درمان یا دارویی را به عنوان ایمن، موثر یا تایید شده برای درمان یک بیمار خاص تایید نمی کند. اینجانب دکتر مهدی افشاری هرگونه ضمانت یا مسئولیت مربوط به این اطلاعات یا استفاده از آن را از خود سلب می کنم.
دکتر مهدی افشاری متخصص اطفال، کودکان و نوجوانان_ دارای بورد تخصصی
از جمله خدمات پزشکی ارائه شده در مطب عبارتند از: معاینات دوره‌ای کودکان، پایش دوره ای رشد فیزیکی و تکامل کودکان، درمان انواع بیماری های عفونی،گوارشی و تنفسی در کودکان و نوجوانان_ مشاوره تغذیه، آموزش و مراقبت های دوره ای نوزادان نارس، پایش و درمان کلیه مشکلات دوره ای نوزادی، ارزیابی دوره‌ای توانایی های ذهنی و جسمی کودکان
خدمات ویژه ارائه شده توسط دکتر مهدی افشاری: انجام ختنه تخصصی در مطب، ویزیت در منزل و مشاوره آنلاین
آدرس مطب: تهران، مهرآباد جنوبی، دانشگاه هوایی جنوبی، تفرش شرقی، پلاک 193_ واحد همکف
شماره تماس:021-66602506
