عفونت ادراری در کودکان و نوزادان

عفونت ادراري در كودكان يك بيماري نسبتا شايع است؛ به طوري كه 3 تا 5 درصد دختران و 1 درصد پسران عفونت ادراري را تجربه مي كنند.
عفونت ادراري به علت وارد شدن ميكروب به مجاري ادرار ايجاد مي شود. چنانچه عفونت فقط مثانه را درگير كند عفونت مثانه یا «سيستيت» و اگر كليه را درگير كند «پيلونفريت» ناميده مي شود. اين بيماري مي تواند باعث تخريب قسمتي از كليه شده يا ايجاد فشار خون و نارسايي كليه نمايد و از اين رو اهميت زيادي دارد.
ميكروب هاي ايجادكننده عفونت اكثرا ميكروب هاي موجود در دستگاه گوارش هستند. در نتیجه تماس طولانی  قسمت دستگاه تناسلی با مدفوع بخصوص در شیرخواران میتواند منجر به عفونت ادراری شود.

عوامل مستعدكننده عفونت ادراری چیست؟

سن :عفونت ادراري در پسران زير يك سال و دختران زير 4 سال شايع تر است.

ختنه نشدن پسران نيز عامل مستعدكننده ديگري است؛ به طوري كه پسراني كه ختنه نشده باشند 4 تا 8 برابر پسراني كه ختنه شده اند، دچار عفونت ادراري مي شوند.
جنس:به گونه اي كه عفونت ادراري ميان دختران حداقل 2 تا 4 برابر پسران است.
نژاد :به طوري كه عفونت ادراري در سفيدپوستان شايع تر از سياه پوستان است.
عوامل ژنتيكي نيز از جمله مواردي است كه بايد به آن توجه شود چون منسوبين درجه يك كودكاني كه سابقه عفونت ادراري دارند بيشتر در معرض ابتلابه عفونت ادراري هستن. و برگشت ادرار از مثانه به حالب كه در 50 درصد كودكاني كه عفونت ادراري مي كنند وجود دارد
برگشت ادرار:درکودکانی که دریچه محل اتصال حالب به مثانه شل میباشد برگشت ادراری ایجاد میشود و کودک را مستعد عفونتهای ادراری مکرر میکند.
انسدا در مجاری ادراری :میتواند مادرزادی  باشد یا اکتسابی مثلا به علت سنگ یا بدنبال جراحی شکم در گذشته باشد.
مثانه عصبی:مثانه عصبی نتیجه عصبی بودن کودک نیست ،بلکه به اين معني است كه كاركرد اعصاب مثانه با اختلال روبه رو است .علت آن علتهای ارثی و اختلال در تکامل سیستم عصبی کودک در دوران جنینی یا علتهای اکتسابی در مسیر عصب دهی مثانه در نخاع مانند ضریه یا توده های فضا گیر و… است.در بعضی مواقع علیرغم مثانه عصبی بسیار شدید هیچ علتی برای آن قابل شناسایی نیست.
نگه داشتن زياد ادرار،به طور طبیعی در طی بیداری مثانه باید هر دو تا سه ساعت تخلیه شود.کودکانی که در مقابل ادرارکردن مقاومت میکنند مستعد عفونت هستند.
 يبوست نيز از جمله مواردي هستند كه كودك را مستعد ابتلابه عفونت ادراري خواهند كرد. به طوری که بدون درمان یبوست عودهای مکرر عفونت اتفاق میافتد.
در صورتی که  کودک هنوز آمادگی نداشته باشد مبارزه با کودک برای از پوشک گرفتن منجر به نگه داشتن ادرار و ایجاد عفونت ادراری میشود
علاوه بر اين موارد دستکاری سیستم ادراری مانند  سوندگذاري مثانه  نیز اگر در شرایط استریل انجام نشود میتواند باعث عفونت ادراری شود.

در چه مواقی باید به عفونت ادراری در کودکمان شک کنیم؟

در سنين نوزادي و زير يك ماه، بيماري با علائمي به صورت تب يا كم شدن حرارت بدن، بي حالي، بي اشتهايي، تحريك پذيري، شلي، اسهال، كم شدن حجم ادرار، زردي و از بين رفتن واكنش هاي نوزادي خودش را نشان مي دهد. در سنين بالاتر نشانه هايي مانند تب، بوي بد ادرار، سوزش، تكرر و بي اختياري ادرار، ايجاد شب ادراري، درد پهلوها و درد در ناحيه زير شكم، قطع و وصل شدن جريان ادرار و بي قراري حين ادرار كردن میتواند ایجاد کند.
گاه عفونت ادراری  علایم غیرکلیوی مانند اسهال ،درد مزمن شکم، عدم افزایش وزن مناسب یا بی اشتهایی ایجاد میکند.
همه والدين بايد هر از چند گاهي جريان ادراري كودك خود را بررسي كنند؛ به خصوص كودكاني كه پوشك مي شوند. همچنين اگر كودكي بيش از 2 تا 3 روز تب بي دليل داشته باشد، انجام آزمايش ادرار توصيه مي شود.

روش تشخیص عفونت ادراری چیست؟

عفونت ادراری با آزمایش و کشت ادرار قابل تشخیص است .نمونه ادراری باید به صورت استریل گرفته شود و در فاصله کمتر از 2 ساعت تحویل آزمایشگاه شود .بهتر است در صورت کشت مثبت قبل از شروع آنتی بیوتیک توسط پزشک مجددا کشت فرستاده شود. در صورت تب گاه نیاز به انجام آزمایش خون برای مشخص شدن شدت عفونت وجود دارد.حتی در نوزادان که عفونت ادراری با تب دارند باید کشت مایع نخاع انجام شود چون در این سن  میکرب به راحتی میتواند وارد مغز شده و مننژیت ایجاد نماید.

آیا برای درمان نیاز به بستری کودک وجود دارد؟

تصمیم برای بستری بستگی به سن ،شدت علایم،سابقه قبلی عفونت ادراری،نوع میکربی که در کشت ادرار رشد کرده و نوع آنتی بیوتیکی که میکرب به آن حساس است ،سونوگرافی کلیه ،وضیت کارکرد کلیه و شرایط فرهنگی خانواده دارد. بر طبق عوامل ذکر شده درمان با آنتي بيوتيك خوراكي يا تزريقي به مدت 7 تا 14 روزانجام مي شود.  با درمان آنتي بيوتيكي مناسب، تب و ساير علائم بعد از 2 يا 3 روز بهبود واضح مي يابد

 آیا اقدامات تشخیصی دیگری بجز کشت ادرار لازم است ؟

برخلاف اکثر عفونتها ادراری در بزرگسالان که صرفا درمان باآنتی بیوتیک کفایت میکند در همه کودکانی که حتی یکبار عفونت ادرار داشته باشند سونوگرافی کلیه و مثانه لباید انجام شود. بر طبق شدت عفونت ،شرایط بالینی ،شرح حالهای قبلی کودک و جواب سونوگرافی در اکثر مواقع نیاز به انجام  عکس رنگی مثانه و در مواقعی هم اسکن کلیه یا نوار مثانه وجود دارد. در سونوگرافي كليه و مثانه انسداد، ورم کلیه و اختلالات ساختاري مثانه و كليه مشخص خواهد شد. در عکس مثانه، مثانه عصبی و برگشت ادرار یا وجود دریچه پیشابراه  مشخص میشود .اسکن کلیه انواع مختلف دارد که برای تشخیص وضعیت  بافت و کارکرد کلیه و انسداد در حالب کارآیی دارد.در نوارمثانه اطلاعت زیادی از کارکرد اعصاب مثانه بدست میاوریم.

آیا اقدامات درمانی دیگری بجز مصرف آنتی بیوتیک لازم است ؟

در صورت وجود اختلالات کارکرد مثانه در کنار آنتی بیوتیک از داروهای تنظیم کننده اعصاب مثانه استفاده میکنیم.در صورت وجود انسداد یا برگشت ادراری شدید امکان کمک گرفتن از جراحی وجود دارد.

برای پيشگيري از عفونت ادراري کودکم چه کاری باید انجام دهم؟

همواره پيشگيري بهتر از درمان است. بنابراين بايد از بروز عفونت ادراري هم پيشگيري كنيم.

1/مصرف زياد آب و تخليه مثانه هر دو تا حداكثر هر 3 ساعت يك باردر طی بیداری،
2/درمان يبوست،
3/شستشوي دستگاه تناسلي از جلو به عقب جهت به حداقل رساندن تماس مجرای ادرار بامیکربهای مدفوع ،
4/ استفاده از لباس هاي زير نخي و گشاد و شستشو و تعويض مكرر آنها،
5/عدم نشستن در وان يا لگن،
6/ درمان كرمك در صورت وجود آن،
7/ختنه در پسران
8/ استفاده از آنتي بيوتيك پروفیلاکسی بادوز کم به صورت شبانه در آنهايي كه برگشت ادراري يا انسداد يا مثانه عصبي دارند مي تواند به پيشگيري از عفونت ادراري كمك كند.

مصرف آنتی بیوتیک پروفیلاکسی شبانه برای جلوگیری از عفونت ادرار در همه کودکان لازم است ؟
خیر .بستگی به سن،دفعات عفونت ادراری،سونوگرافی کلیه ، وجود برگشت ادراری و یا اختلات ادرارکردن دارد که بین 3 ماه تا 5 سال بستگی به شرایط بیمار تجویز میشود.

چقدر احتمال عود مجدد  عفونت ادراری وجود دارد ؟
60 تا 80 درصد دختراني كه به عفونت ادراري مبتلامي شوند، طي 18 ماه پس از آن مجددا مبتلاخواهند شد.

با چه فاصله ای بعد از عفونت ادراری  آزمایش ادرار را تکرار کنیم؟
بستگی به شرایط هر کودک طبق توصیه پزشک مربوطه از هر یکماه تا هر یکسال.

آیا موقع انجام آزمایش ادرار باید آنتی بیوتیک پروفیلاکسی شبانه کودک قطع شود؟
متاسفانه این توصیه ای است که به اشتباه توسط تکنیسنهای آزمایشگاه به والدین میشود در حالی که قطع آنتی بیوتیک منجر به عود میشود .هدف از انجام آزمایش ادرار پاک بودن ادرار در حین مصرف آنتی بیوتیک است.

چه غذاهایی در جلوگیری از عفونت ادراری موثر است ؟
تمشك كوهي یا کرانبری  از جمله ميوه هايي است كه براي پيشگيري از عفونت ادراري توصيه مي شود.در حال حاضر هم به صورت کپسول و هم بصورت خشک شده در آجیل فروشیها یافت میشود. همچنين در بعضی از مطالعات اثرات مثبت  استفاده از پروبيوتيك ها كه به صورت پودر يا قرص، يا ماست و دوغ حاوي پروبيوتيك و فرآورده هاي لبني نيز وجود دارد .نشان داده شده است.

آیا استفاده از صابون یا مواد ضدعفونی کننده بعد از ادرارکردن از عفونت ادراری توصیه میشود؟
توصیه نمیشود و در برخی موارد حتی باعث عود میشود.

آیا شنا در استخر باعث عود عفونت ادراری میشود؟
در فاز حاد عفونت ادراری،در کودکانی که اختلا ل در نحوه ادرارکردن دارند مثلا دچار ریزش مداوم ادرار در لباس زیر هستند ،در کودکانی که عودهای مکرر دارند و در کودکانی که مثانه عصبی دارند توصیه نمیشود .در سایر موارد هم باید احتیاطهای لازم مانند دوش گرفتن قبل و بعد از شنا ،عدم استفاده از استخرهای کوچک یا غیر استریل  ،عدم نشستن در اطراف استخر رعایت شود.

در صورت عدم درمان و پیگیری عوارض عفونت ادراری چیست؟
در صورت عودهاي مكرر عفونت كليه و عدم درمان به موقع، احتمال ايجاد فشارخون ،آسیب به بافت کلیه و نارسايي كليه وجود دارد. در حالي كه درمان به موقع و سريع عفونت ادراري از بروز اين عواقب تا حد زيادي پيشگيري خواهد كرد.

دکتر مهدی افشاری متخصص اطفال، کودکان و نوجوانان_ دارای بورد تخصصی

از جمله خدمات پزشکی ارائه شده در مطب  عبارتند از:  معاینات دوره‌ای کودکان، پایش دوره ای رشد فیزیکی و تکامل کودکان، درمان انواع بیماری های عفونی،گوارشی و تنفسی در کودکان و نوجوانان_ مشاوره تغذیه، آموزش و مراقبت های دوره ای نوزادان نارس، پایش و درمان کلیه مشکلات دوره ای نوزادی، ارزیابی دوره‌ای توانایی های ذهنی و جسمی کودکان

خدمات ویژه ارائه شده توسط دکتر مهدی افشاری: انجام ختنه تخصصی در مطب، ویزیت در منزل و  مشاوره آنلاین

آدرس مطب: تهران، مهرآباد جنوبی، دانشگاه هوایی جنوبی، تفرش شرقی، پلاک 193_ واحد همکف

شماره تماس:021-66602506