کم‌خونی در کودکان
کم‌خونی در کودکان یک عارضه شایع است که زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کودک گلبول‌های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌ها را نداشته باشد. گلبول‌های قرمز حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که وظیفه اصلی آن اتصال به اکسیژن در ریه‌ها و انتقال آن به سراسر بدن است.
اگر کودک شما به اندازه کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین نداشته باشد، اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد که می‌تواند منجر به خستگی، ضعف و طیف وسیعی از مشکلات سلامتی شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب برای اطمینان از رشد و تکامل سالم کودک حیاتی است.
انواع شایع کم‌خونی در کودکان
کم‌خونی در کودکان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما شایع‌ترین نوع آن کم‌خونی فقر آهن است.در کنار آن، انواع دیگری نیز وجود دارند:
کم‌خونی فقر آهن
شایع‌ترین نوع کم‌خونی در کودکان است.
زمانی رخ می‌دهد که بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است.
علل: مصرف ناکافی آهن در رژیم غذایی (به ویژه در نوزادانی که فقط شیر مادر یا شیر گاو زودهنگام مصرف می‌کنند و غذاهای کمکی غنی از آهن نمی‌خورند)، رشد سریع (افزایش نیاز به آهن)، از دست دادن خون (مانند خونریزی‌های گوارشی یا عادت ماهانه شدید در دختران نوجوان)، یا جذب ضعیف آهن.
کم‌خونی مگالوبلاستیک
ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات (فولیک اسید) است. این ویتامین‌ها برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری هستند.
علل: (رژیم غذایی نامناسب (به ویژه در کودکان وگان که مکمل B12 مصرف نمی‌کنند، اختلالات جذب (مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون).
کم‌خونی آپلاستیک
یک نوع نادر و جدی که در آن مغز استخوان توانایی تولید کافی سلول‌های خونی جدید (از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها) را از دست می‌دهد.
علل: می‌تواند مادرزادی باشد یا اکتسابی (ناشی از عفونت‌ها، داروها، مواجهه با سموم یا بیماری‌های خودایمنی).
کم‌خونی داسی‌شکل
یک اختلال خونی ارثی است که در آن گلبول‌های قرمز شکل غیرطبیعی (شبیه داس) پیدا می‌کنند. این گلبول‌ها سفت و چسبنده هستند، به راحتی می‌شکنند و می‌توانند رگ‌های خونی را مسدود کنند.
این انسدادها می‌توانند منجر به درد شدید، آسیب اندام و سایر عوارض جدی شوند.
تالاسمی (Thalassemia)
یک اختلال خونی ارثی دیگر است که در آن بدن کمتر از حد طبیعی هموگلوبین تولید می‌کند. این باعث می‌شود گلبول‌های قرمز کوچک‌تر و با هموگلوبین کمتری باشند.
انواع مختلفی دارد (آلفا تالاسمی و بتا تالاسمی) و شدت آن از خفیف تا شدید (مانانژور) متغیر است. تالاسمی ماژور نیاز به تزریق منظم خون دارد.
کم‌خونی همولیتیک
زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز سریع‌تر از سرعت تولید آن‌ها توسط مغز استخوان، تخریب می‌شوند.
علل: می‌تواند ارثی باشد مانند کمبود آنزیم G6PD) یا اکتسابی (مانند واکنش‌های دارویی، عفونت‌ها یا بیماری‌های خودایمنی).
علائم و نشانه‌ها
علائم کم‌خونی در کودکان می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و گاهی اوقات به آرامی ظاهر می‌شوند، به طوری که والدین در ابتدا متوجه آن نشوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و بستر ناخن‌ها
- خستگی و بی‌حالی (کودک انرژی کمتری دارد و زودتر خسته می‌شود).
- ضعف و کاهش توانایی انجام فعالیت‌ها (مثل بازی کردن).
- تنگی نفس یا تنفس سریع به خصوص هنگام فعالیت.
- کج‌خلقی و بی‌قراری
- کاهش اشتها.
- رشد ضعیف (به خصوص در کم‌خونی فقر آهن مزمن).
- مشکلات تمرکز و یادگیری در مدرسه.
- میل به خوردن مواد غیرخوراکی (پیکا) مانند خاک، گچ یا یخ (به ویژه در فقر آهن).
- ضربان قلب سریع.
- دست‌ها و پاهای سرد
تشخیص کم‌خونی در کودکان
تشخیص کم‌خونی معمولاً با یک معاینه بالینی دقیق توسط بهترین پزشک اطفال تهران و انجام آزمایش خون آغاز می‌شود:
- شمارش کامل خون
- هموگلوبین
- هماتوکریت
- آزمایشات تکمیلی (در صورت لزوم)
- سطح آهن سرم و فریتین
- ویتامین B12 و فولات
- الکتروفورز هموگلوبین
- تست‌های ژنتیکی
- بیوپسی مغز استخوان
درمان کم‌خونی در کودکان
درمان کم‌خونی کاملاً به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد:
کم‌خونی فقر آهن
مکمل آهن: تجویز مکمل‌های آهن خوراکی، که باید طبق دستور پزشک و برای مدت زمان کافی (معمولاً حداقل ۳ ماه پس از نرمال شدن هموگلوبین برای پر کردن ذخایر آهن) مصرف شوند.
تغییرات رژیم غذایی: افزودن غذاهای غنی از آهن به رژیم غذایی کودک، مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات (عدس، لوبیا)، سبزیجات برگ سبز تیره، و غلات غنی شده.
افزایش جذب آهن: مصرف ویتامین C همراه با غذاهای حاوی آهن (مانند آب پرتقال) می‌تواند جذب آهن را بهبود بخشد.
کم‌خونی مگالوبلاستیک
مکمل ویتامین B12 یا فولات: تجویز مکمل‌های خوراکی یا تزریقی
کم‌خونی آپلاستیک
درمان‌های پیچیده‌تر شامل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، تزریق خون، و در موارد شدید، پیوند مغز استخوان.
کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی
مدیریت این بیماری‌های ارثی نیاز به مراقبت‌های تخصصی توسط فوق تخصص خون و سرطان کودکان (هماتولوژیست اطفال) دارد.
ممکن است شامل تزریق منظم خون، داروهای خاص برای کاهش عوارض (مانند هیدروکسی‌اوره در کم‌خونی داسی‌شکل) و در برخی موارد پیوند مغز استخوان باشد.
کم‌خونی همولیتیک
درمان علت زمینه‌ای (مانند قطع داروی عامل) و در صورت نیاز، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا تزریق خون.
جمع بندی
کم‌خونی یک نگرانی سلامت عمومی در کودکان است که می‌تواند بر رشد جسمی و شناختی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. توجه به علائم، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، به ویژه در مورد کم‌خونی فقر آهن که قابل پیشگیری و درمان است، برای تضمین آینده‌ای سالم و پرانرژی برای کودکانمان ضروری است. والدین باید با بهترین متخصص اطفال در تهران یعنی دکتر مهدی افشاری خود در مورد هرگونه نگرانی در مورد رنگ‌پریدگی، خستگی یا سایر علائم کم‌خونی در فرزندشان مشورت کنند.
