عفونت گوش میانی در کودکان و راه های تشخیص آن

عفونت گوش میانی در کودکان

عفونت گوش میانی، التهاب و تجمع مایع در فضای گوش میانی، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در دوران کودکی محسوب می‌شود. این عارضه به دلیل ساختار خاص گوش کودکان و سیستم ایمنی در حال تکامل آن‌ها، شیوع بالاتری نسبت به بزرگسالان دارد و می‌تواند منجر به درد، ناراحتی و در صورت عدم درمان مناسب، عوارض جدی‌تری شود.

شناخت دقیق علائم، عوامل خطر، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی این بیماری برای والدین و مراقبین کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است.

علائم بالینی عفونت گوش میانی در کودکان

تظاهرات بالینی عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند بسیار متنوع باشد و بسته به سن کودک، شدت عفونت و عوامل فردی دیگر، علائم مختلفی بروز کند. درک این طیف از علائم به تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع برای درمان کمک می‌کند:

درد گوش (Otalgia)

 این علامت، هسته اصلی عفونت گوش میانی است. کودکان بزرگتر معمولاً قادر به بیان دقیق محل و نوع درد (تیز، مبهم، ضربان‌دار یا سوزشی) هستند. با این حال، در نوزادان و کودکان نوپا، درد به صورت غیرمستقیم و از طریق رفتارهایی نظیر کشیدن، مالیدن، چنگ زدن یا فشار دادن گوش، گریه و بی‌قراری غیرمعمول (به ویژه هنگام شیر خوردن یا دراز کشیدن)، امتناع از خوابیدن به پهلوی گوش درگیر و تحریک‌پذیری بروز می‌کند.

فشار ناشی از تجمع مایع در گوش میانی می‌تواند بسیار دردناک باشد.

تب (Fever)

افزایش دمای بدن، به عنوان یک پاسخ سیستم ایمنی به عفونت، یکی از علائم همراه شایع در عفونت گوش میانی است. میزان تب می‌تواند متغیر باشد و در برخی موارد با لرز نیز همراه شود. تب در نوزادان زیر سه ماه، به ویژه اگر بالای 38 درجه سانتیگراد باشد، نیازمند توجه فوری پزشکی است.

اختلالات خواب (Sleep Disturbances)

 درد ناشی از عفونت گوش، به ویژه در هنگام دراز کشیدن که فشار در گوش میانی افزایش می‌یابد، می‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت خواب کودک را تحت تاثیر قرار دهد. کودک ممکن است به سختی به خواب برود، در طول شب بارها با گریه بیدار شود و صبح‌ها احساس خستگی کند.

تغییرات در رفتار و خلق و خو (Behavioral Changes)

درد و ناراحتی مداوم می‌تواند منجر به بی‌قراری، کج‌خلقی، تحریک‌پذیری و افزایش گریه در کودکان شود. کودک ممکن است کمتر از معمول بازی کند و تمایل بیشتری به بغل شدن و آرام شدن داشته باشد.

کاهش اشتها (Loss of Appetite)

درد در هنگام جویدن یا بلعیدن، که می‌تواند ناشی از فشار عفونت بر ساختارهای مجاور باشد، ممکن است باعث کاهش تمایل کودک به غذا خوردن شود. نوزادان ممکن است در هنگام شیر خوردن بی‌قرار شده و مکیدن را متوقف کنند.

ترشح از گوش (Otorrhea)

خروج مایع از گوش، که می‌تواند به رنگ‌های زرد، سفید، قهوه‌ای یا حتی خونی باشد، یک علامت مهم و اغلب نشان‌دهنده پارگی پرده گوش به دلیل فشار ناشی از عفونت است. مشاهده ترشح از گوش همواره نیازمند مراجعه به پزشک برای بررسی و درمان مناسب است.

مشکلات تعادلی (Balance Problems)

گوش داخلی نقش مهمی در حفظ تعادل دارد. عفونت گوش میانی می‌تواند به طور موقت بر عملکرد گوش داخلی تاثیر گذاشته و منجر به سرگیجه، عدم تعادل و راه رفتن ناپایدار در کودک شود.

اختلالات شنوایی (Hearing Difficulties)

تجمع مایع در فضای گوش میانی مانع از انتقال صحیح صدا به گوش داخلی می‌شود و می‌تواند منجر به کاهش موقت شنوایی شود. والدین ممکن است متوجه شوند که کودک به صداها پاسخ نمی‌دهد، صدای تلویزیون را بلند می‌کند یا درخواست تکرار جملات را دارد.

سردرد (Headache)

در برخی موارد، به ویژه در عفونت‌های شدید یا طولانی مدت، ممکن است کودک از سردرد نیز شکایت کند.

عوامل خطر افزایش دهنده احتمال عفونت گوش میانی در کودکان

شناخت عوامل خطر می‌تواند به والدین در پیشگیری و توجه بیشتر به علائم کمک کند:

• سن: کودکان بین 6 ماه تا 2 سال به دلیل ساختار افقی‌تر لوله استاش (که گوش میانی را به پشت گلو متصل می‌کند) و سیستم ایمنی نابالغ‌تر، بیشتر در معرض خطر عفونت گوش قرار دارند.
• سابقه خانوادگی: کودکانی که والدین یا خواهر و برادرشان سابقه عفونت‌های گوش مکرر دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا دارند.
• قرار گرفتن در معرض دود سیگار: دود سیگار می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی و لوله استاش را مختل کرده و خطر عفونت گوش را افزایش دهد.
• استفاده از پستانک: برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده طولانی مدت از پستانک ممکن است خطر عفونت گوش را کمی افزایش دهد.
• گذراندن وقت در مهد کودک یا محیط‌های پرجمعیت: قرار گرفتن در معرض تعداد زیادی از کودکان می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت‌های تنفسی و در نتیجه عفونت گوش را افزایش دهد.
• فصل: عفونت‌های گوش در فصول پاییز و زمستان، همزمان با شیوع عفونت‌های تنفسی ویروسی، شایع‌تر هستند.
• آلرژی‌ها: آلرژی‌های تنفسی می‌توانند باعث التهاب در مجاری تنفسی و لوله استاش شده و خطر عفونت گوش را افزایش دهند.
• تغذیه با شیشه شیر در حالت خوابیده: این وضعیت می‌تواند باعث ورود شیر به لوله استاش شود و خطر عفونت را افزایش دهد.
• نقص‌های ساختاری صورت و جمجمه: برخی از ناهنجاری‌های مادرزادی می‌توانند عملکرد لوله استاش را مختل کرده و خطر عفونت گوش را افزایش دهند.

تشخیص عفونت گوش میانی

تشخیص عفونت گوش میانی معمولاً توسط پزشک و از طریق معاینه فیزیکی گوش با استفاده از اتوسکوپ  انجام می‌شود. اتوسکوپ یک وسیله با نور و ذره‌بین است که به پزشک امکان مشاهده پرده گوش و فضای گوش میانی را می‌دهد.

بهترین دکتر کودکان در تهران به دنبال علائمی نظیر قرمزی، تورم، بیرون زدگی پرده گوش و وجود مایع در پشت آن می‌گردد. در برخی موارد، ممکن است از یک اتوسکوپ پنوماتیک استفاده شود که با وارد کردن جریان هوای ملایم به گوش، حرکت پرده گوش را ارزیابی می‌کند. کاهش حرکت پرده گوش می‌تواند نشانه‌ای از وجود مایع در گوش میانی باشد.

در موارد نادر یا پیچیده، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی نظیر تمپانومتری برای ارزیابی عملکرد پرده گوش و فشار در گوش میانی و یا تمپانوسنتز برای نمونه‌برداری از مایع گوش میانی برای کشت و تعیین نوع عامل عفونی انجام شود.

راهکارهای درمانی عفونت گوش میانی

درمان عفونت گوش میانی بسته به سن کودک، شدت علائم و تشخیص پزشک متفاوت است:

انتظار و مشاهده

در برخی موارد، به ویژه در کودکان بزرگتر از 6 ماه با علائم خفیف و بدون تب بالا، پزشک ممکن است رویکرد “انتظار و مشاهده” را برای 48 تا 72 ساعت توصیه کند. بسیاری از عفونت‌های گوش میانی ناشی از ویروس‌ها هستند و خود به خود بهبود می‌یابند. در این مدت، استفاده از داروهای مسکن برای کاهش درد و تب توصیه می‌شود.

داروهای مسکن و تب بر

استامینوفن و ایبوپروفن می‌توانند به کاهش درد و تب ناشی از عفونت گوش کمک کنند. دوز دارو باید بر اساس وزن و سن کودک و طبق دستور پزشک یا بروشور دارو تعیین شود.

آنتی‌بیوتیک‌ها

اگر عفونت ناشی از باکتری تشخیص داده شود، یا در نوزادان زیر 6 ماه، کودکان با علائم شدید (مانند تب بالا، درد شدید یا ترشح از گوش) و کودکانی که پس از دوره انتظار و مشاهده بهبود نیافته‌اند، پزشک آنتی‌بیوتیک خوراکی تجویز خواهد کرد. دوره درمان آنتی‌بیوتیک معمولاً 7 تا 10 روز است و تکمیل کامل دوره برای ریشه‌کن کردن عفونت و جلوگیری از عود آن اهمیت دارد.

قطره‌های گوشی

قطره‌های گوشی حاوی آنتی‌بیوتیک معمولاً برای درمان عفونت‌های خارجی گوش (اوتیت اکسترنال) استفاده می‌شوند و در درمان عفونت گوش میانی نقش ندارند، مگر در مواردی که پارگی پرده گوش وجود داشته باشد و پزشک تجویز کند.

درمان‌های خانگی

استفاده از کمپرس گرم روی گوش می‌تواند به تسکین درد کمک کند. اطمینان از استراحت کافی و مصرف مایعات فراوان نیز برای بهبودی عمومی توصیه می‌شود.

جراحی

در موارد عفونت‌های گوش میانی مکرر یا مزمن که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند و منجر به کاهش شنوایی یا سایر عوارض می‌شوند، پزشک ممکن است جراحی میرنگوتومی (ایجاد یک سوراخ کوچک در پرده گوش برای تخلیه مایع) و یا لوله‌گذاری (قرار دادن یک لوله کوچک در پرده گوش برای تهویه گوش میانی و جلوگیری از تجمع مایع) را توصیه کند.

پیشگیری از عفونت گوش میانی

اگرچه پیشگیری کامل از عفونت گوش میانی همیشه امکان‌پذیر نیست، اما اقداماتی می‌توان برای کاهش خطر ابتلا انجام داد:

• واکسیناسیون
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار
• تشویق به شیردهی با شیر مادر
• نگه داشتن کودک در حالت نیمه نشسته هنگام شیر دادن با شیشه شیر
• اجتناب از استفاده طولانی مدت از پستانک
• رعایت بهداشت دست

جمع بندی

شناخت دقیق علائم عفونت گوش میانی در کودکان و مراجعه به موقع به بهترین متخصص اطفال در تهران برای تشخیص و درمان مناسب، نقش مهمی در کاهش ناراحتی کودک، جلوگیری از عوارض احتمالی و تضمین سلامت او دارد. والدین و مراقبین باید نسبت به این علائم هوشیار بوده و در صورت لزوم از متخصص اطفال خوب در تهران کمک بگیرند.