سرطان دهان (زبان، لثه، گلو و حنجره) در کودکان و بزرگسالان

سرطان دهان شامل سرطان حفره دهان (لب‌ها، داخل لب و گونه، دندان‌ها، لثه، دو سوم فوقانی زبان، کف و سقف دهان) و سرطان حلق و دهان (ناحیه میانی گلو از جمله لوزه و پایه زبان) می‌باشد. معاینات دندانی منظم که شامل بررسی کل ناحیه سر و گردن است نقش مهمی در تشخیص سرطان دهان دارد. تشخیص زودهنگام سرطان دهان نتایج درمانی موفقی را به همراه خواهد داشت.

علائم اولیه سرطان دهان و ناحیه حلق و دهان ممکن است با مشکلات و بیماری‌هایی نظیر دندان درد و یا سرماخوردگی اشتباه گرفته شود. بسیاری از علائم ممکن است به بیماری‌های نه چندان جدی و یا سرطان مرتبط باشند. معاینه دهان توسط دندانپزشک سریع و بدون درد انجام می‌شود. این معاینات نقش مهمی در تشخیص سرطان دهان و گلو خصوصا در مراحل اولیه بیماری دارند. در طول معاینات منظم دندان و لثه‌ها، دندانپزشک به بررسی علائم بیماری در لب‌ها و صورت بیمار می‌پردازد. لمس ناحیه گردن و فک و همچنین معاینه ناحیه فوقانی و تحتانی زبان کمک شایانی به تشخیص پزشکی می‌کند. غربالگری‌های سرطان دهان هر ۶ ماه یکبار باید انجام شوند. در صورتی که بیمار به سرطان دهان مشکوک باشد ممکن است به نمونه‌برداری نیاز باشد. اگر نتیجه مثبت باشد ناحیه آسیب دیده باید جراحی شود. جراحی معمولا با تابش و شیمی درمانی همراه است.

علل

با وجود این که علت دقیق سرطان دهان هنوز مشخص نشده‌ است اما عوامل زیادی در سبک زندگی می‌تواند خطر ابتلا به چنین عارضه‌ای را افزایش دهد. لازم به ذکر است که مصرف تنباکو و دخانیات از هر نوعی، سیگار، پیپ و حتی تنباکوی جویدنی خطر سرطان دهان را افزایش می‌دهد. علاوه‌ بر تنباکو موارد دیگری نظیر سن و عادات غذایی نیز موجب بروز چنین بیماری خطرناکی می‌شوند. بیشتر سرطان‌های دهان و گلو در افراد بالای ۴۰ سال رخ می‌دهد. رژیم غذایی نامناسب و فاقد میوه و سبزیجات نیز یکی از علت‌های دیگر ابتلا به بیماری سرطان گلو و دهان می‌باشد. به خاطر داشته باشید که قرار گرفتن در معرض نور آفتاب موجب می‌شود سرطان در ناحیه لب‌ها رخ دهد.

علائم سرطان دهان

اگر علائم و نشانه‌هایی که در این قسمت معرفی می‌کنیم بعد از ۲ هفته برطرف نشدند توصیه می‌کنیم در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید:

•  وجود زخم یا خراش مزمن
•  لکه‌های سفید یا قرمز رنگ
•  درد، حساسیت به لمس یا بی‌حسی در ناحیه دهان و لب‌ها
•  توده، ضخیم شدن ناحیه گونه، جوش زبر، کبره بستن و یا تخریب بافت ناحیه دهان
•  مشکل در جویدن، بلعیدن، تکلم و یا حرکت دادن زبان و فک
•  عدم تراز دندان‌ها هنگام بسته شدن دهان

از دیگر علائم سرطان دهان می‌توان به گلو درد و یا احساس گرفتگی گلو، بی‌حسی، خفگی و تغییر صدا اشاره کرد. اگر هر یک از علائم بعد از ۲ هفته بهبود نیافت بهتر است برای چکاب به دندانپزشک مراجعه کرد.

تشخیص به‌ موقع سرطان دهان توسط دندانپزشک

در طول معاینات پزشکی، دندانپزشک سوابق پزشکی بیمار را با به دقت بررسی کرده و هر گونه تغییرات و علائم غیرطبیعی و جدید را مورد ارزیابی قرار خواهد داد. مرحله بعد شامل معاینه حفره دهانی ازجمله: لب، خطوط گونه، لثه، بخش فوقانی زبان، کف و سقف دهان، گلو (حنجره)، لوزه‌ها و قسمت پشت زبان یعنی جایی که زبان به انتهای دهان متصل است. دندانپزشک برای اطمینان از وجود توده، گردن و فک بیمار را لمس می‌کند.

اگر دندانپزشک به مورد مشکوکی پی ببرد چه اتفاقی خواهد افتاد؟

اگر دندانپزشک به سرطان لثه و دهان در بیمار مشکوک باشد تا انجام آزمایش نمی‌تواند به صراحت اعلام کند. در برخی موارد قبل از پیگیری‌های اضافی و برای اطمینان از بهبود علائم مشکوک، دندانپزشک ممکن است از بیمار بخواهد ۱ یا ۲ هفته بعد مجددا برای معاینه مراجعه نماید. در صورتی که سلول‌ها سرطانی شده باشند به آزمایشات بیشتری نظیر بررسی سلامت عمومی بدن، آزمایش خون، اشعه ایکس و اسکن‌ها نیاز خواهد بود. از طریق این آزمایش‌ها می‌توان نوع درمان را تعیین کرد. اگر سرطان زبان و دهان در مراحل اولیه تشخیص داده شود شانس بهبود کامل بیمار بیشتر خواهد بود. هرچه زخم و ناحیه مبتلا کوچک‌تر باشد شانس درمان بیشتر خواهد بود. همکاری بیمار با دندانپزشک موجب می‌شود مراحل تشخیص، درمان و پیشگیری با موفقیت طی شود.

درمان سرطان دهان

درمان‌های متداول سرطان دهان عبارتند از:

جراحی

رزکسیون تومور شامل تخلیه تومور از طریق جراحی از دهان بیمار می‌باشد. بسته به موقعیت تومور معمولا برای تخلیه راحت تومور برش کوچکی در ناحیه گردن و یا خط فک بیمار ایجاد می‌شود. بعد از خارج کردن تومور، ناحیه جراحی شده دهان باید بازسازی شود. در چنین شرایطی، جراح با کمک فلاپ یا پدیکل اقدام به بازسازی ناحیه جراحی شده می‌کند.

پرتو درمانی

پرتو درمانی بدون آسیب رساندن به بافت‎های سالم، در اندک زمان می‌تواند بافت‌های سرطانی دهان را با دقت درمان کند. دو نوع رایج پرتو درمانی شامل پرتو درمانی خارجی و براکی‌تراپی است.

شیمی درمانی

شیمی درمانی که اغلب با پرتو درمانی همراه است با استفاده از داروهای ضدسرطان موجب تخریب سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن می‌گردد. برای حمله به سلول‌های سرطانی در مراحل مختلف چرخه رشد و کاهش احتمالی مقاومت دارویی، ممکن است داروهای مختلف شیمی درمانی با یکدیگر ترکیب شده و مورد استفاده قرار گیرند.

دارو درمانی هدفمند

دارو درمانی هدفمند با مداخله در رشد سلولی در سطح مولکولی موجب از بین رفتن سلول‌های سرطانی می‌شود. ممکن است در درمان سرطان دهان، دارو درمانی هدفمند با شیمی‌ درمانی و پرتو درمانی همراه باشد.

پیشگیری

کسب اطلاعات درخصوص عوامل خطرزا از مهمترین اقدامات پیشگیرانه است. مردان دو برابر زنان در معرض خطر ابتلا به سرطان دهان هستند. ترک سیگار و رعایت رژیم غذایی مناسب خطر ابتلا را کمتر می‌کند. رژیم‌غذایی مناسب و سرشار از ویتامین آ (A)، سی (C) و ای (E) مقاومت بدن را در برابر خطر این سرطان بیشتر می‌کند. مصرف زیاد میوه و سبزیجات کمک می‌کند تا بدن در برابر بیماری و سرطان‌ها از خود محافظت کند. هنگام مسواک زدن مراقب هرگونه تغییرات در دهان خود باشید. در صورت مشاهده هرگونه لکه قرمز، سفید یا زخم مزمن که بعد از ۳ هفته بهبود نیافته‌اند به پزشک مراجعه نمایید. اگر مجبور هستید که در مقابل نور خورشید قرار بگیرید توصیه می‌کنیم از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کرده و لب‌های خود را با انواع مناسب کرم‌های محافظ لب بپوشانید. انواع خاصی از ویروس‌های پاپیلومای انسانی (HPV) ممکن است خطر سرطان دهان را افزایش دهد. برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم و انواع دیگر سرطان‌های دستگاه تناسلی به پسران و دختران ۱۱ تا ۱۲ سال، ۲ دوز واکسن HPV تجویز می‌شود. از آن جایی که واکسن HPV از عفونت اولیه انواع ویروس پاپیلومای انسانی پیشگیری می کند ممکن است مانع بروز سرطان گردن و سر شود. لازم به ذکر است که هنوز صحت این ادعا اثبات نشده‌ است. اگر فردی قبلا سابقه سرطان دهان را داشته ممکن است مجددا به این بیماری مبتلا شده و نیاز به ادامه درمان داشته باشد.