بیماری سلیاک در کودک

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که روی دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارد. اگر کودک شما بیماری سلیاک دارد، سیستم ایمنی بدنش با حمله به پرزهای پوشش داخلی رودهٔ‌ کوچک او به گلوتن یا پروتئین موجود در گندم، چاودار و جو واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه، بدن کودک قادر به جذب مواد مغذی از غذاهایی که از رودهٔ‌ کوچک آسیب‌دیده می‌گذرد نیست و او ممکن است دچار سوءتغذیه شود.

علائم بیماری سلیاک در کودک

علائم سلیاک ممکن است حتی از شش ماهگی کودک یعنی پس از اینکه غذاهای کمکی حاوی گلوتن را وارد رژیم غذایی کودکتان کردید ظاهر شود. اما داشتن علائم سلیاک برای کودکان کوچک بسیار نادر است و بیماری بیشتر آنها تا دوره‌های بعدی کودکی و اغلب بعد از ۱۰ سالگی تشخیص داده نمی‌شود. علائم این بیماری طیف وسیعی دارد و در هر کودک به میزان زیادی متفاوت با کودکان دیگر است. اما به‌طورکلی این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• اسهال مزمن
• دردهای شکمی
• نفخ شکم
• یبوست
• مدفوع چرب یا خیلی بدبو
• گاز روده
• تحریک‌پذیری
• استفراغ
• کاهش وزن یا وزن‌گیری ضعیف
• تأخیر در رشد

اما برخی از کودکان مبتلا به بیماری سلیاک نیز ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند.

علل بیماری سلیاک

حدود سه تا ۱۳ کودک در هر ۱۰۰۰ کودک مبتلا به بیماری سلیاک هستند، هرچند بیماری سلیاک بسیاری از افراد مبتلا تشخیص داده نشده‌ است. دانشمندان بر این باورند که شیوع این بیماری در حال افزایش است. بیماری سلیاک زمینهٔ‌ ارثی دارد، بنابراین برای والدین و خواهر و برادرهای کودک مبتلا به سلیاک نیز مهم است که مورد معاینه قرار بگیرند.

تفاوت بیماری سلیاک با حساسیت به گلوتن و آلرژی گندم

بیماری سلیاک، حساسیت به گلوتن و آلرژی گندم اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، زیرا همهٔ‌ آنها شامل عدم تحمل پروتئین‌های گندم هستند و بسیاری از علائم آنها مشابه به نظر می‌رسند. اما آنها عارضه‌های بسیار متفاوتی هستند که تشخیص و مدیریتشان با روش‌های متمایزی انجام می‌شود که به شرح زیر خواهد بود:

سلیاک: بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی جدی اما قابل مدیریت است. تا زمانی که کودک به طور کامل از گلوتن پرهیز کند، هیچ گونه علائم یا آسیبی به رودهٔ‌ کوچک خود را تجربه نمی‌کند.

آلرژی گندم: این عارضه بخش متفاوتی از سیستم ایمنی بدن را درگیر می‌کند. اگر کودک شما آلرژی گندم دارد، سیستم ایمنی بدن او پروتئین‌های گندم را به عنوان یک مادهٔ‌ آلرژی‌زا شناسایی کرده است. هر بار که کودک غذاهایی را می‌خورد یا موادی را تنفس می‌کند که حاوی گندم هستند، واکنشی آلرژیک دارد که باعث می‌شود بدن او هیستامین‌ آزاد کند. ممکن است علائم معمول آلرژی‌های غذایی مانند کهیر، ورم یا خارش لب‌ها، راش، خارش، خس‌خس سینه، اسهال، تهوع و استفراغ را در کودک ببینید. علائم در عرض چند دقیقه یا چند ساعت پس از خوردن غذا ظاهر می شود، و در برخی موارد می‌تواند به سرعت کشنده شود.

بر خلاف بچه‌های مبتلا به بیماری سلیاک، بسیاری از کودکان مبتلا به آلرژی گندم می‌توانند دانه‌های دیگر مانند چاودار و جو را تحمل کنند. بنابراین، داشتن یک رژیم غذایی بدون گندم کمی ساده‌تر از رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن است. ضروری است که با متخصص آلرژی دربارهٔ غذاهایی که فرزندتان می‌تواند با خیال راحت و بدون مشکل بخورد صحبت کنید. آلرژی گندم همانند بیماری سلیاک ارثی است، اما بیشتر کودکان تا ۱۸ سالگی از آن خلاصی می‌‌یابند و در مورد آلرژی گندم، کمتر از یک درصد از کودکان آلرژی گندم دارند.

حساسیت به گلوتن: این حساسیت که حساسیت به گلوتن غیرسلیاک یا عدم تحمل گلوتن نیز نامیده می‌شود، نوعی از آلرژی‌های غذایی یا یک بیماری خودایمنی نیست. این عارضه اخیراً شناسایی شده است و محققان تازه شروع به مطالعهٔ‌ آن کرده‌اند. افراد مبتلا به حساسیت گلوتن دارای علائمی شبیه به بیماری سلیاک هستند و علائم آنها پس از شروع رژیم غذایی فاقد گلوتن بهبود می‌یابد.

با این حال، بر خلاف مبتلایان به سلیاک، افرادی که حساسیت گلوتن دارند هیچ مشکلی در جذب مواد مغذی ندارند و نباید هیچ آسیبی به رودهٔ‌ کوچکشان وارد شود. خون آنها نیز فاقد آنتی‌بادی‌هایی است که در افراد مبتلا به بیماری سلیاک یافت می‌شود. باز هم برخلاف بیماری سلیاک، به نظر نمی‌رسد که حساسیت گلوتن ژنتیکی باشد و تاکنون دانشمندان ارتباطی بین آن و اختلالات خودایمنی یا سرطان‌های روده نیافته‌اند.

پس از خوردن غذاهای حاوی گلوتن، کودکان مبتلا به حساسیت به گلوتن می‌توانند برخی علائم مشابه کودکان مبتلا به بیماری سلیاک یعنی دردهای شکمی، اسهال یا یبوست و نفخ شکم را داشته باشند، اما می‌توانند علائم دیگری مانند خستگی، سردرد و درد مفاصل را نیز تجربه کنند. همچنین برخی ممکن است قبلاً دچار سندرم رودهٔ تحریک‌پذیر؛ IBS، نیز تشخیص شده باشند.

دانشمندان مطمئن نیستند که گلوتن عامل واقعی حساسیت گلوتن باشد. چندین مطالعهٔ‌ تازه نشان می‌دهد که این حساسیت ممکن است ناشی از مواد غذایی‌ای باشد که حاوی مقادیر بالایی از گروه کربوهیدرات‌های فودمپ؛ FODMAP، هستند. فودمپ نام اختصاری کربوهیدرات‌های قابل تخمیر الیگوساکارید، دی‌ساکارید، مونوساکارید و پولیول‌ یا پلی‌ال است. این کربوهیدرات‌ها که شامل لبنیات، گندم، لوبیا و برخی شیرین‌کننده‌ها، میوه‌ها و سبزیجات است، سخت هضم می‌شو‌ند و ممکن است در روده تخمیر شوند و باعث ایجاد ناراحتی‌های شکمی در افراد حساس به آنها شوند.

مشخص نیست که آیا افراد مبتلا به حساسیت گلوتن باید به همان شدت و سختگیری افراد مبتلا به بیماری سلیاک از گلوتن پرهیز کنند یا خیر ولی درحالی‌که تحقیقات ادامه دارد، کارشناسان توصیه می‌کنند که بیماران مبتلا به حساسیت گلوتن با کمک و نظارت دقیق پزشک و متخصص تغذیهٔ خود یک برنامهٔ‌ غذایی شخصی‌‌سازی‌شده ایجاد کنند که به آنها کمک کند از بروز علائم پیشگیری کنند.

تشخیص بیماری سلیاک از آلرژی گندم و حساسیت به گلوتن

تشخیص این عارضه‌ها می‌تواند مشکل باشد، زیرا علائم مشابهی دارند. ضروری است که کودکتان توسط یک پزشک متخصص ارزیابی شود. تفاوت‌های عمده‌ای در چگونگی پیشرفت و درمان این عارضه‌ها وجود دارد، بنابراین مهم است که دقیقاً بدانید با چه عارضه‌ای روبه‌رو هستید.

پزشک متخصص اطفال یک معاینهٔ فیزیکی انجام خواهد داد، در مورد علائم و سابقهٔ پزشکی خانواده از شما سؤال می‌کند و ممکن است چند آزمایش خون را درخواست کند. برای اینکه نتیجهٔ‌ آزمایشات خون دقیق باشد، اطمینان حاصل کنید که کودکتان همچنان به روال معمول به خوردن غذا ادامه می‌دهد یعنی همان غذاهای معمول همیشگی را می‌خورد. غذاهای حاوی گلوتن یا گندم را حذف نکنید، مگر اینکه پزشکتان به طور خاص این کار را از شما بخواهد.

اگر متخصص اطفال مشکوک به آلرژی گندم باشد، شما را به یک متخصص آسم و آلرژی ارجاع خواهد داد، که آزمایش پریک پوستی، آزمایش خون یا یک چالش غذایی را انجام می‌دهد. در چالش غذایی ممکن است از فرزند شما خواسته شود که تحت نظارت پزشکی مقدار کوچکی گندم را بخورد و برای واکنش آلرژیک تحت نظر قرار بگیرد.

اگر پزشک متخصص اطفال مشکوک به مشکل حساسیت به گلوتن باشد، شما را به یک متخصص گوارش و کبد ارجاع می‌دهد. این پزشک می‌تواند آزمایش‌های خون بیشتری را درخواست کند و یک آندوسکوپی که در آن یک لولهٔ بلند و نازک را از طریق دهان و معده به رودهٔ‌ کوچک می‌رساند و نمونهٔ کوچکی از بافت آن را برمی‌دارد انجام دهد. اگر نمونهٔ‌ برداشته‌شده آسیب به رودهٔ‌ کوچک را نشان دهد، کودکتان مبتلا به بیماری سلیاک تشخیص داده می‌شود.

اما تشخیص حساسیت به گلوتن دشوار‌تر است. در حال حاضر هیچ آزمایشی برای این کار در دسترس نیست. اگر کودک شما علائمی را نشان می‌دهد که حاکی از مشکل گلوتن است اما ابتلای او به آلرژی گندم و بیماری سلیاک رد شده، پزشک‌ها ممکن است به حساسیت گلوتن مظنون شوند. متخصص گوارش ممکن است یک رژیم غذایی فاقد گلوتن یا حاوی مقدار کمی از فودمپ‌ها را توصیه کند. اگر علائم فرزند شما بهبود پیدا کند، نتیجه‌گیری تشخیص پزشک احتمالاً حساسیت به گلوتن است.

اگر احتمال بدهید که کودکتان بیماری سلیاک دارد ممکن است وسوسه شوید که از انجام آندوسکوپی صرف نظر کنید و تنها از رژیم فاقد گلوتن برای کودکتان پیروی کنید. اما بدانید که حیاتی است که ابتدا تأیید این تشخیص را از پزشک کودک بگیرید. اگر کودک شما بیماری سلیاک داشته باشد، برای مدیریت رژیم غذایی او به شکلی سالم و ایمن به کمک نیاز دارید و پزشک متخصص باید روی آسیب به روده و تحلیل استخوان نظارت داشته باشد.

درمان بیماری سلیاک در کودک

اگر کودک شما مبتلا به بیماری سلیاک تشخیص داده شد، باید اطمینان حاصل کنید که از دادن تمام مواد غذایی حاوی گلوتن به او خودداری می‌کنید. متأسفانه بیماری سلیاک قابل درمان کامل نیست و لازم است فرزند شما در تمام زندگی‌اش یک رژیم غذایی جدی و سختگیرانهٔ‌ فاقد گلوتن داشته باشد.

اما خبر خوب این است که پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی، علائم او به تدریج ناپدید می‌شوند و رودهٔ‌ کوچک او در عرض چند ماه بهبود می‌یابد.

عوارض درمان نشدن سلیاک در کودک

اگر بیماری بدون مراقبت پزشکی رها شود، کودک مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است عوارضی مانند کم‌خونی ناشی از فقر آهن، سوءتغذیه، ضعف استخوان و کوتاهی قد را تجربه کند. در این افراد، احتمال بیشتری برای ابتلا به سایر اختلالات خودایمنی مانند دیابت نوع یک و بیماری هاشیموتو وجود دارد.

همچنین ممکن است ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش و لنفوم غیر هوچکین یعنی یک گروه از سرطان‌های خون وجود داشته باشد. همچنین افراد مبتلا به برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم داون، سندرم ترنر و سندرم ویلیامز ریسک بالاتری برای ابتلا به بیماری سلیاک دارند.

رژیم غذایی برای درمان سلیاک کودک

گرفتن تشخیص بیماری سلیاک می‌تواند والدین را تسکین‌ دهد، زیرا آنها را از سردرگمی درمی‌آورد اما برای بسیاری از خانواده‌ها، داشتن یک رژیم غذایی فاقد گلوتن، تغییر بزرگی در سبک زندگی است. خرید خواروبار، مدیریت خانهٔ‌ فاقد گلوتن و غذا خوردن در کافه و رستوران می‌تواند دلهره‌آور باشد، اما توصیه‌ها و دستورالعمل‌های مفیدی برای این والدین وجود دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

ابتدا با پزشک مشورت کنید: قبل از اعمال هر گونه تغییری در رژیم غذایی فرزندتان، با همکاری و نظارت پزشک خود و متخصص تغذیه یک برنامهٔ غذایی ایجاد کنید. رژیم‌های غذایی فاقد گلوتن رواج زیادی یافته‌اند، اما تنها به این دلیل که غذایی فاقد گلوتن است، به این معنا نیست که گزینهٔ‌ سالمی است. مهم این است که اطمینان حاصل کنید فرزندتان مواد مغذی ضروری را از دست نمی‌دهد. متخصص تغذیه می‌تواند به شما در ایجاد یک برنامهٔ‌ غذایی مغذی و مفید کمک کند. برنامه‌ای که متناسب با بودجه و سبک زندگی شما باشد. او همچنین می‌تواند دستور پخت غذا و جایگزین‌هایی برای غذاهای مورد علاقهٔ کودکتان معرفی کند.

گلوتن را حذف و به میزان آن دقت کنید:‌ هدف این است که کودکتان از گندم، چاودار و جو، و همچنین مواد افزودنی که ممکن است حاوی گلوتن باشند دور بماند. بیشتر انواع پاستا، پیتزا، کراکر، غلات، نان و محصولاتی که با استفاده از گندم، چاودار و جو تهیه می‌شوند. تمام محصولات تولیدشده در بیشتر کشورها برچسب «فاقد گلوتن» یا «بدون گلوتن» دارند، تا مشخص شود که این محصولات یا به طور طبیعی فاقد گلوتن باشند و یا سطح گلوتن آنها پایین‌تر از ۲۰ PPM؛ پی‌پی‌ام، یعنی تعداد ذرات در میلیون باشد.

سطح گلوتن زیر ۲۰ پی‌پی‌ام به اندازه‌ای کم است که توسط بیشتر بیماران سلیاک تحمل می‌شود و همچنین پایین‌ترین سطحی است که می‌توان با استفاده از ابزارهای علمی تشخیص داد. اگر مطمئن نیستید که چقدر گلوتن در یک محصول غذایی وجود دارد، اجازه ندهید کودکتان آن را بخورد. همچنین برخی از محصولات دارای برچسب «فاقد گلوتن» ممکن است شامل هشداری باشند که این محصول در تأسیساتی تولید شده است که فرآورده‌های گندم را پردازش می‌کند و این موضوع احتمال انتقال آلودگی را مطرح می‌کند ولی تا زمانی که سطح گلوتن محصول پایین‌تر از ۲۰ پی‌پی‌ام باشد، خوردن آن برای بیشتر بیماران مبتلا به سلیاک ایمن است.

برچسب مواد غذایی را بخوانید: لازم است که عادت کنید هنگام خرید، ترکیبات هر محصول را بررسی کنید و از فرآورده‌هایی که حاوی غلات حاوی گلوتن هستند پرهیز کنید، برای مثال از خرید موارد زیر برای کودک خودداری کنید:

• گندم و انواع مختلف آن مانند گندم آلمانی یا همان گندم شهرکردی و یا اسپلت، گندم خراسان یا گندم کاموت، گندم الجزایری، آرد گندم سبوس‌دار و آرد سمولینا
• سبوس گندم، نشاستهٔ گندم، جوانهٔ گندم، بلغور، پروتئین هیدرولیزشدهٔ گندم
• جو
• چاودار
• چاودم
• مالت؛ مگر در صورت استخراج شدن از ذرت

جو دوسر را ارزیابی کنید: جو دوسر به طور طبیعی فاقد گلوتن است، اما بسیاری از محصولات تهیه‌شده با جو دوسر در طول پردازش به گلوتن آلوده‌ می‌‌شوند. بنابراین محصولاتی که برچسب فاقد گلوتن دارند، ارزش امتحان کردن را دارند اما توجه داشته باشید که محققان متوجه شده‌اند که برخی از بیماران مبتلا به سلیاک فرآورده‌های جو دو سر را نیز نمی‌توانند تحمل کنند.

در مورد غذاهای آماده و فرآوری‌شده محتاط باشید: گلوتن می‌تواند در چیزها و غذاهایی که انتظارش نمی‌رود مانند خورش‌ها و سوپ‌های آماده، سس سویا، گوشت‌های پردازششده مانند هات‌داگ و برش‌های گوشت سرد، سس سالاد، داروها، ویتامین‌ها و حتی مرطوب‌کنندهٔ‌ لب نیز موجود باشد.

غذاها را با دقت انتخاب کنید: در مقابل وسوسهٔ‌ انباشتن آشپزخانهٔ‌ خود از محصولات آمادهٔ‌ کارخانه‌ها مقاومت کنید. نان، کلوچه‌ها و کراکرهای فاقد گلوتن معمولاً گران‌تر هستند و حاوی شکر افزودنی، سدیم یا چربی هستند تا طعم آنها را بهتر کنند. غذاهای کامل یعنی محصولات طبیعی و پردازش‌نشده مانند گوشت و طیور، ماهی، میوه، سبزیجات، بیشتر لبنیات و آجیل‌ها به طور طبیعی فاقد گلوتن و در نتیجه برای کودک شما گزینه‌های سالم‌تری هستند.

با ایجاد شرایط در رستوران غذا بخورید: غذا خوردن در رستوران‌ها مشکل‌سازتر است اما با کمی برنامه‌ریزی، بچه‌هایی که نمی‌توانند گلوتن یا گندم بخورند باز هم می‌توانند از رفتن به رستوران یا غذا خوردن در کافه‌تریای مدرسه لذت ببرند. قبل از رفتن به یک رستوران، فهرست غذایشان را به صورت آنلاین بررسی کنید یا از قبل تماس بگیرید تا ببینید که آیا غذاهای فاقد گلوتن را ارائه می‌دهند یا خیر.

غذای کودک را خودتان آماده کنید: برای پیشگیری از مشکلات احتمالی و نگرانی‌های خودتان و همسرتان بهتر است سعی کنید همیشه برای اطمینان بیشتر ناهارمهدکودک یا مدرسهٔ کودک را خودتان را در خانه آماده کنید.

مراقبان و افراد دیگر را در جریان این موضوع قرار دهید: مراقبان کودک، مسئولین مدرسه یا مهدکودک کودکتان را در جریان این بیماری کودکتان قرار دهید، چون برای بیماران سلیاک و کودکان دارای رژیم غذایی فاقد گلوتن یا بچه‌هایی که در معرض خطر واکنش آلرژیک مرگبار به گندم هستند، تهیهٔ وعده‌های غذایی مناسب ضروری است. همچنین در زمان رفتن کودکتان به خانه‌های دوستان و آشنایان، حتماً افراد دیگر را نیز در جریان این موضوع قرار دهید.

موضوع را برای خود کودک توضیح دهید: در مورد جشن تولدها و قرار بازی کودکان در خانهٔ‌ دوستان و اقوام نیز، اگر فرزند شما نتواند چیزهایی را که دیگران از آن لذت می‌برند بخورد، ممکن است احساس محرومیت و جداافتادگی کند. بنابراین، از قبل با کودکتان صحبت کنید و یک غذا و دسر مخصوص برای او آماده کنید و این اتفاق را به صورت یک اصل درآورید.

دکتر مهدی افشاری متخصص اطفال، کودکان و نوجوانان_ دارای بورد تخصصی

از جمله خدمات پزشکی ارائه شده در مطب  عبارتند از:  معاینات دوره‌ای کودکان، پایش دوره ای رشد فیزیکی و تکامل کودکان، درمان انواع بیماری های عفونی،گوارشی و تنفسی در کودکان و نوجوانان_ مشاوره تغذیه، آموزش و مراقبت های دوره ای نوزادان نارس، پایش و درمان کلیه مشکلات دوره ای نوزادی، ارزیابی دوره‌ای توانایی های ذهنی و جسمی کودکان

خدمات ویژه ارائه شده توسط دکتر مهدی افشاری: انجام ختنه تخصصی در مطب، ویزیت در منزل و  مشاوره آنلاین

آدرس مطب: تهران، مهرآباد جنوبی، دانشگاه هوایی جنوبی، تفرش شرقی، پلاک 193_ واحد همکف

شماره تماس:021-66602506