عوامل ایجاد آسم در کودکان و راههای درمان آن

کودکان نیز مانند بزرگسالان از بیماری آسم در امان نیستند و ممکن است به این بیماری دچار شوند. اما نکته اینجاست که کودکان با چالش‌‎ها و دشواری‌های خاصی روبه‌رو هستند که می‌تواند سبب بروز تنگی نفس و اختلال در زندگی روزمره‌شان شود.

آسم به عنوان یک بیماری مزمن در کودکان شناخته می‌شود و به دلایل ناشناخته، این تعداد در حال افزایش است. کودکان اغلب اولین علائم آسم را قبل از ۵ سالگی تجربه می‌کنند. پس از تشخیص بیماری آسم در کودک شما، پزشک بر اساس سوابق پزشکی و شدت آسم کودک، یک برنامه و نسخه کتبی برای درمان آسم می‌دهد. این برنامه، زمان و چگونگی مصرف داروهای آسم و مواردی که باعث تشدید بیماری شده، را مشخص می‌کند. بسیار مهم است که نحوه‌ عمل به این برنامه و نسخه را به‌خوبی متوجه شوید و اگر سؤالی داشتید از پزشک کودک خود بپرسید.

عمل کردن به برنامه مقابله با آسم در کودکان، جهت کنترل موفقیت‌آمیز بیماری آسم بسیار مهم است. اهمیت آن تا جایی است که باید به پرستار و معلم مدرسه کودک یک کپی از این برنامه را بدهید، تا آن‌ها هم آگاهی‌های لازم را جهت شناخت علائم آسم کودک داشته باشند.

در حال حاضر، آسم شايع‌ترين بيماری‌ مزمن جدی در کودکان جهان است. در این مطلب با یکدیگر علل و علائم آسم کودکان را بررسی خواهیم کرد.

آسم نفس کودکم را بند آورده!

در آسم کودکان، شُش‌ها و مجاری تنفسی که نفس را به شش‌ها می‌رسانند، اگر در معرض ماده‌ی محرک مانند ویروس سرماخوردگی یا گرده‌ گیاهان قرار گیرند به‌ راحتی دچار التهاب می‌شوند.

آسم در کودکان با علائم آزاردهنده‌ای همراه است و کودک را در ورزش، بازی، خواب و مدرسه با مشکل روبه‌رو می‌کند. آسم کودکان با آسم بزرگسالان به لحاظ بیماری تفاوتی ندارد، اما چالش‌های کودکان بسیار متفاوت و گاهی منحصر به‌ فرد است تا حدی که آسم در بین علل مراجعه‌ی کودکان به اورژانس، بستری شدن و غیبت از مدرسه، رتبه‌ی نخست را به خود اختصاص داده است.

متأسفانه بیماری آسم مانند سرماخوردگی قابل درمان نیست. فقط می‌توانیم با دارو و درمان مناسب علائم آن را در کودکان کنترل کنیم؛ کودکانی که در بزرگسالی هم باید علائم آسم را تحمل کنند. یادمان باشد کنترل علائم بسیار مهم است و از پیشروی و وخامت بیشتر وضع شش‌ها و مجاری تنفسی پیشگیری می‌کند.

عوامل ایجاد آسم در کودکان

در پژوهش‌هایی که طی ۲- ۱ دهه گذشته در مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم و آلرژی انجام گرفت مشخص گردید که فقدان آموزش والدین، در صدر علل بستری شدن کودکان دچار آسم شدید و حاد در بیمارستان مرکز طبی کودکان بوده است.

شرایطی که زمینه‌ساز ابتلا به بیماری آسم در کودکان می‌شود عبارت‌اند از:

• ابتلا به آلرژی بینی (تب یونجه) و آلرژی پوستی (اگزما)
• داشتن سابقه خانوادگی آسم یا آلرژی (به‌صورت ژنتیکی)
• عفونت‌های مکرر تنفسی
• کمبود وزن هنگام تولد
• قرار گرفتن در معرض دود سیگار و قلیان در دوره جنینی یا بعد از تولد
• نژاد (شیوع آسم در تیره پوستان بیشتر است)

علائم آسم کودکان چه هستند؟

نشانه‌ها و علائم آسم کودکان به‌شرح زیر هستند:

• سرفه‌های مداوم که با خوابیدن، ورزش، هوای سرد یا ابتلای کودک به عفونت ویروسی بدتر می‌شوند.
• بیرون دادن نفس (بازدم) همراه با صدای سوت یا خس‌خس
• کم آوردن نفس (تنگی نفس)
• احساس سنگینی و گرفتگی در قفسه سینه

آسم در کودکان می‌تواند علائم زیر را هم به‌دنبال داشته باشد:

• کیفیت بد خواب به‌دلیل تنگی‌نفس، سرفه یا خس‌خس
• حملات سرفه‌ای متعدد که با سردی هوا یا سرماخوردگی بدتر می‌شود.
• تأخیر در بهبودی پس از عفونت تنفسی
• نفس‌نفس زدن زیاد که مانع بازی و ورزش کودک می‌شود.
• خستگی که شاید به دلیل کیفیت بد خواب باشد.

باید یادآوری کنیم که علائم آسم به نوع آن بستگی دارد. کودکانی که آسم دارند لزوماً همه‌ علائم بالا را تجربه نمی‌کنند. به علاوه، رویت شدن یکی از این علائم نیز نشانه‌ی ابتلا به آسم نیست. با همه‌ی این توضیح‌ها، بهتر است از این علائم به سادگی نگذریم.

آمارها نشان می‌دهد، هم‌اکنون آسم شایع‌ترین بیماری مزمن در کودکان است. همچنین تحقیقات بر روی بیماری آسم و آلرژی نشان می‌دهد که فقدان آموزش والدین، در صدر علل بستری شدن کودکان دچار آسم شدید در بیمارستان بوده است.

تشخیص آسم کودکان زیر ۶ سال

تشخیص آسم کودکان کار دشواری است و تست تشخیص منحصر‌ به‌ فردی برای آن وجود ندارد. با این وجود، توجه به خس‌خس سینه در تشخیص آن موثر است. سرفه و خس‌خس سینه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد که دانستن نوع آن به تشخیص پزشک کمک می‌کند:

۱ – سرفه و خس‌خس عودکننده به‌ دنبال عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی

• بیشتر در شيرخواران و كودكان قبل از سنين مدرسه دیده می‌شود.
• بین سرماخوردگی‌ها سرفه و خس‌خس خوب می‌شود.
• با شواهدی از استعداد آلرژی (اگزما، حساسیت فصلی و آلرژی غذايی) در خود و خانواده‌شان همراه نیست.
• حداكثر تا سن 12 سالگی از بين می‌رود.

۲- سرفه و خس‌خس عودكننده بدون ارتباط با عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی

• اغلب در سنين قبل از مدرسه آغاز می‌شوند.
• داراي شواهد استعداد آلرژی (اگزما، رينيت آلرژيك و آلرژی غذايی) در خود يا خانواده هستند.
• در فاصله بین حملات خوب نمی‌شوند و باقی می‌مانند.
• با احتمال بيشتر تا سنين نوجوانی و بزرگسالی وجود دارد.

باید توجه داشت تشخیص قطعی آسم کودکان بر اساس پیگیری مکرر بالینی و با رد سایر علل صورت می‌گیرد. در این سنین به‌ دلیل عدم توانایی کودک، سنجش عملکرد ریوی امکان‌پذیر نیست.

نکات ضروری در کنترل آسم کودکان

• اجتناب از حضور در محیط‌های آلوده بخصوص دود سیگار (لازم به ذکر است که حتی کشیدن سیگار در خارج از خانه (بالکن-زیرهود) نیز می‌تواند تاثیرات خود را در تشدید علائم فرزندتان بگذارد)
• اجتناب از حضور در محیط‌های شلوغ و پرجمعیت
• اجتناب از تماس با گرد و غبار و گرده گل و گیاهان بخصوص در فصل بهار
• اجتناب از برخورد مستقیم با هوای سرد (استفاده از شال گردن در فصل زمستان که جلوی دهان و بینی را بپوشاند توصیه می‌گردد)
• اجتناب از تماس مستقیم با باد کولر و پنکه
• دیوارهای اتاق خواب کودک هفته‌ای یکبار با دستمال مرطوب و تمیز گردگیری و سایر وسایل روزانه گردگیری شود.
• از استفاده از فرش و گلیم و هرگونه پوشش پشمی و پرزدار در اتاق خواب کودک خودداری شود.
• اسباب‌بازی‌های پشمی حتما هفته‌ای یکبار شسته شوند. (ترجیحا استفاده نشوند)
• در صورت استفاده از پتو حتما با ملحفه در قسمت زیر و رو پوشیده شود.
• توصیه می‌‌گردد که ملحفه‌های کودک هر دو هفته با آب داغ شستشو شود.
• از هرگونه بالش پشم، پر یا پنبه استفاده نشود و بجای آن از بالش ابری استفاده شود.
• در صورت تشدید علائم در هنگام فعالیت و بازی حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
• استفاده از استخر بدلیل بوی کلر ضدعفونی می‌تواند موجب تشدید علائم گردد که در این صورت حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
• اجتناب از بوی عطر – اسپری – حشره کش – وایتکس و مواد شوینده اسیدی (در فصل خانه تکانی)
• استفاده از مکمل‌های ویتامین C و امگا 3 (روغن ماهی) می‌تواند در کاهش علائم موثر باشد.
• از نگهداری حیوانات خانگی مثل سگ و گربه و خرگوش خودداری شود.
• کودکان چاق حتما با نظر متخصص تغذیه تحت رژیم غذائی مناسب قرار گیرند.
• در بعضی کودکان آلرژی شدید نسبت به شیر گاو و فرآورده‌های آن دیده می‌شود که بهتر است از شیرهای حاوی پروتئین سویا (با نظر پزشک معالج) استفاده شود.

درمان آسم کودکان چگونه انجام می‌شود؟

درمان آسم کودکان مشابه بزرگسالان است و پرهیز از عوامل محرک آسم، در صدر نکات درمانی قرار می‌گیرد. باید توجه داشت که کودکان نسبت به عوارض جانبی داروها، حساس‌تر از بزرگسالان هستند و محدودیت‌هایی برای انتخاب دارو در این گروه سنی وجود دارد.

بهترین روش درمان آسم کودکان حذف عوامل تحریک‌کننده در محیط زندگی مبتلایان به این بیماری است. البته در کنار این مورد، پزشکان داروهایی را نیز برای درمان آسم تجویز می‌کنند.

به‌ طور‌ کلی داروهای مورد استفاده برای درمان آسم کودکان را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱ – داروهای تسکین‌دهنده

این داروها را اصطلاحاً داروهای گشادکننده برونش (متصل‌کننده‌ نای به مجاری تنفسی ابتدای شش) می‌نامند که به‌ صورت استنشاقی (اسپری) مصرف می‌شوند. داروهای تسکین‌دهنده باعث شل‌ شدن عضلات دیواره مجاری تنفسی شده و جریان هوا را در این مجاری به‌ صورت طبیعی برقرار می‌سازند.

۲ – داروهای پیشگیری‌کننده

داروهای پیشگیری‌کننده با کاهش التهاب در مجاری هوایی باعث کاهش تحریک‌پذیری آنها می‌شوند. این داروها بر‌خلاف داروهای تسکین‌دهنده باید به‌صورت منظم و معمولاً روزی دو‌ بار مصرف شوند.

۳ – داروهای اورژانسی

در زمان بروز آسم حاد، دو روش اورژانسی برای کنترل آن در دسترس است:

• استفاده از مقادیر زیاد داروهای تسکین‌دهنده
• استفاده از مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب

برای این که بفهمیم آیا میزان مصرف و تأثیر دارو کافی بوده است و آسم را به‌ خوبی کنترل کرده‌ایم، روش‌هایی مانند پر کردن پرسشنامه زیر وجود دارد. از طریق پر کردن این پرسشنامه می‌توان فهمید تا چه حد در کنترل علائم آسم موفق بوده‌ایم.

نکته قابل توجه در درمان آسم کودکان این است که همان‌طور که عوارضی چون کندی رشد و نمو کودک برای برخی از داروهای کنترل‌کننده‌ آسم مطرح می‌شود، آسم کنترل نشده و درمان نشده هم در کودکان مانند بزرگسالان، مسبب کندی رشد می‌شود. یادمان باشد نقش والدین و مراقبین کودک‌ در درمان آسم کودکان بسیار حیاتی است.

والدین در درمان آسم کودکان چه نقشی دارند؟

اگر والدین اطلاعات کافی در مورد آسم و نحوه کنترل آن داشته باشند، گام مهمی در جهت کنترل بیماری کودک خود برداشته‌اند. با مراجعه به پزشک متخصص، آگاهی‌های لازم را جهت نحوه جلوگیری از حمله آسم، تشدید علائم بیماری، نوع داروها و زمان مصرف داروها، کسب کنید.

بامطالعه این مطلب ممکن است سؤالی در ذهن والدین به وجود بیاید، اینکه آیا با بزرگ‌تر شدن کودک ازلحاظ سنی ممکن است همچنان بیماری آسم در بدن کودک باقی بماند؟

به‌طورکلی، پزشکان و محققان معتقدند که بعد از ۷ سالگی احتمال ابتلا به آسم در کودکان بیشتر است. به‌خصوص اگر مادر آسم یا آلرژی داشته باشد. علاوه بر این اگر براثر بیماری، راه‌های تنفسی کودک حساس شده باشد، شرایط ابتلا به آسم ایجاد می‌شود. بااین‌حال، در حدود ۵۰ درصد از کودکانی که دچار بیماری آسم هستند، علائم آسم تا سن بلوغ کاهش پیدا می‌کند. ولی ممکن است در بزرگ‌سالی دوباره شدت پیدا کند. متأسفانه هیچ تضمینی برای اینکه علائم آسم به‌طور کامل از بین برود، وجود ندارد.