حساسیت غذایی در کودکان

حساسیت غذایی در کودکان

حساسیت غذایی در کودکان یک واکنش ایمنی غیرطبیعی به پروتئین‌های خاص موجود در مواد غذایی است که می‌تواند از علائم خفیف تا واکنش‌های تهدیدکننده زندگی متغیر باشد. برآورد می‌شود که حدود ۶ تا ۸ درصد کودکان زیر ۳ سال به حساسیت غذایی مبتلا هستند و شیوع آن در حال افزایش است.

شناخت علائم، تشخیص صحیح و مدیریت دقیق این وضعیت برای حفظ سلامت و کیفیت زندگی کودکان و خانواده‌هایشان حیاتی است.

حساسیت غذایی چیست؟

قبل از پرداختن به جزئیات، درک تفاوت بین حساسیت غذایی و عدم تحمل غذایی بسیار مهم است:

حساسیت غذایی

یک واکنش ایمنی است. سیستم ایمنی بدن به اشتباه یک پروتئین غذایی بی‌ضرر را به عنوان یک مهاجم شناسایی می‌کند و برای مقابله با آن، آنتی‌بادی‌هایی (معمولاً از نوع IgE) و مواد شیمیایی مانند هیستامین را آزاد می‌کند. این واکنش می‌تواند حتی با مقدار بسیار کمی از ماده غذایی رخ دهد و علائم آن می‌توانند فوراً (ظرف چند دقیقه تا چند ساعت) ظاهر شوند.

عدم تحمل غذایی

یک واکنش غیرایمنی است. عدم تحمل غذایی معمولاً به دلیل ناتوانی بدن در هضم یا متابولیسم یک ماده غذایی خاص (مثلاً کمبود آنزیم لاکتاز در عدم تحمل لاکتوز) رخ می‌دهد.

علائم معمولاً گوارشی هستند (نفخ، گاز، اسهال) و معمولاً تهدیدکننده زندگی نیستند. مقدار بیشتری از ماده غذایی برای بروز علائم لازم است و واکنش‌ها ممکن است دیرتر ظاهر شوند.

شایع‌ترین آلرژن‌های غذایی در کودکان

حدود ۹۰ درصد از حساسیت‌های غذایی در کودکان توسط هشت ماده غذایی اصلی ایجاد می‌شوند:

شیر گاو: یکی از شایع‌ترین آلرژی‌ها در نوزادان و کودکان خردسال.

تخم مرغ: دومین آلرژی غذایی شایع.

بادام زمینی: یکی از آلرژی‌های شدید و پایدار.

آجیل درختی (Tree Nuts): مانند بادام، گردو، پسته، فندق، بادام هندی. این آلرژی‌ها نیز اغلب شدید و پایدار هستند.

سویا: به خصوص در نوزادان.

گندم: آلرژی به پروتئین گندم.

ماهی: آلرژی به انواع مختلف ماهی.

صدف‌داران (Shellfish): مانند میگو، خرچنگ، لابستر.

البته کودکان می‌توانند به هر نوع ماده غذایی دیگری نیز حساسیت داشته باشند.

علائم حساسیت غذایی در کودکان

علائم حساسیت غذایی می‌توانند بسیار متنوع باشند و از خفیف تا شدید متغیرند. واکنش‌ها معمولاً ظرف چند دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف ماده غذایی ظاهر می‌شوند.

علائم خفیف تا متوسط

پوستی: کهیر (جوش‌های قرمز و برجسته همراه با خارش)، اگزما (خشکی، قرمزی و خارش پوست)، قرمزی و تورم پوست.

گوارشی: حالت تهوع، استفراغ، دل درد، اسهال.

تنفسی: عطسه، آبریزش بینی، گرفتگی بینی.

دهانی: خارش یا سوزش در دهان، تورم لب‌ها، زبان یا گلو.

علائم شدید (آنافیلاکسی)

آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید و تهدیدکننده زندگی است که نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد. علائم آنافیلاکسی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

تنفسی شدید: تنگی نفس، خس‌خس سینه، سرفه مداوم، احساس خفگی، آبی شدن لب‌ها یا پوست.

قلبی عروقی: افت فشار خون، سرگیجه، ضعف، غش، نبض ضعیف یا نامنظم.

گوارشی شدید: استفراغ مکرر، اسهال شدید.

پوستی شدید: کهیر گسترده، تورم شدید صورت یا گلو.

ذهنی: گیجی، بی‌حالی ناگهانی.

در صورت مشاهده هر یک از علائم آنافیلاکسی، فوراً با اورژانس تماس بگیرید و در صورت تجویز پزشک، از تزریق‌کننده خودکار اپی‌نفرین استفاده کنید.

تشخیص حساسیت غذایی در کودکان

تشخیص حساسیت غذایی باید توسط پزشک فوق تخصص آلرژی و ایمونولوژی بالینی انجام شود. مراحل تشخیص معمولاً شامل موارد زیر است:

بررسی شرح حال: پزشک در مورد علائم کودک، زمان بروز آن‌ها نسبت به مصرف غذا، سابقه حساسیت در خانواده و سایر جزئیات سؤال می‌کند. این مرحله بسیار مهم است.

معاینه فیزیکی: ارزیابی عمومی وضعیت سلامت کودک.

تست خراش پوستی (Skin Prick Test – SPT): مقادیر کمی از عصاره آلرژن‌های غذایی مشکوک روی پوست (معمولاً ساعد) قرار داده می‌شود و سپس پوست به آرامی خراش داده می‌شود. در صورت حساسیت، پس از ۱۵-۲۰ دقیقه، یک برآمدگی قرمز و خارش‌دار (مشابه گزش پشه) در محل ایجاد می‌شود.

تست خون: آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های IgE اختصاصی علیه پروتئین‌های غذایی خاص در خون. این آزمایش‌ها به تشخیص کمک می‌کنند اما همیشه ۱۰۰٪ دقیق نیستند.

تست چالش غذایی خوراکی (Oral Food Challenge – OFC): این تست طلایی‌ترین روش برای تشخیص قطعی حساسیت غذایی است و باید تحت نظارت دقیق پزشکی و در محیطی که امکانات اورژانس وجود دارد (مانند بیمارستان یا کلینیک مجهز) انجام شود. در این تست، کودک مقادیر کنترل‌شده و افزایشی از ماده غذایی مشکوک را مصرف می‌کند تا واکنش بدن بررسی شود.

مدیریت و درمان حساسیت غذایی

در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای حساسیت غذایی وجود ندارد و بهترین راهکار شامل موارد زیر است:

پرهیز کامل از آلرژن

این مهم‌ترین گام است. والدین باید به دقت برچسب‌های غذایی را مطالعه کنند و از تمامی مواد غذایی حاوی آلرژن پرهیز نمایند. در ایران نیز بسیاری از محصولات غذایی، وجود آلرژن‌های رایج را روی بسته‌بندی ذکر می‌کنند.

در رستوران‌ها، مهمانی‌ها و مدرسه، باید به وضوح درباره حساسیت غذایی کودک اطلاع‌رسانی شود.

آموزش کودکان بزرگتر برای پرهیز از مواد غذایی مشکوک.

مدیریت واکنش‌های آلرژیک

اپینفرین (Epinephrine): برای واکنش‌های شدید (آنافیلاکسی)، تزریق‌کننده خودکار اپی‌نفرین (مانند EpiPen) تنها داروی نجات‌دهنده است. پزشک نحوه استفاده از آن را به والدین آموزش می‌دهد و همیشه باید دو عدد از آن را همراه کودک داشت.

آنتی‌هیستامین‌ها: برای علائم خفیف‌تر مانند کهیر و خارش، آنتی‌هیستامین‌ها (مانند ستیریزین یا دیفن‌هیدرامین) می‌توانند تسکین‌دهنده باشند، اما هرگز جایگزین اپینفرین در آنافیلاکسی نیستند.

ایمونوتراپی غذایی

این روش درمانی نسبتاً جدید و رو به توسعه است که تحت نظر فوق تخصص آلرژی انجام می‌شود. در OIT، مقادیر بسیار کمی از آلرژن غذایی به صورت روزانه و به تدریج افزایش می‌یابد تا سیستم ایمنی کودک به آن تحمل پیدا کند. این روش می‌تواند به کاهش شدت واکنش‌ها یا حتی ایجاد تحمل کمک کند، اما خطراتی نیز دارد و همه کودکان کاندید آن نیستند.

آموزش و آگاه‌سازی

والدین، مراقبان، معلمان و حتی خود کودک (در سنین بالاتر) باید در مورد حساسیت غذایی، علائم آن، نحوه پرهیز و چگونگی واکنش در مواقع اورژانسی آموزش ببینند.

داشتن یک برنامه اقدام آلرژی مکتوب که توسط پزشک تهیه شده، ضروری است.

زندگی با حساسیت غذایی در کودکان

زندگی با حساسیت غذایی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با مدیریت صحیح و آگاهی، کودکان می‌توانند زندگی عادی و شادی داشته باشند:

برنامه‌ریزی غذایی: تهیه غذاهای خانگی و مطمئن، برنامه‌ریزی برای وعده‌های غذایی در مهمانی‌ها و سفرها.

روابط اجتماعی: آموزش کودک و اطرافیان در مورد اینکه چگونه با دوستان، همکلاسی‌ها و معلمان در مورد حساسیت غذایی صحبت کنند.

پشتیبانی روانی: گاهی اوقات کودکان و والدین نیاز به حمایت روانی برای کنار آمدن با استرس و اضطراب ناشی از حساسیت غذایی دارند.

آینده حساسیت غذایی در کودکان

خوشبختانه، بسیاری از کودکان حساسیت به شیر، تخم مرغ، گندم و سویا را با افزایش سن پشت سر می‌گذارند. با این حال، آلرژی به بادام زمینی، آجیل درختی، ماهی و صدف‌داران معمولاً پایدارتر هستند. تحقیقات در زمینه درمان‌های جدید و پیشگیری از حساسیت‌های غذایی به سرعت در حال پیشرفت است.

جمع بندی

حساسیت غذایی در کودکان یک وضعیت جدی است که نیازمند تشخیص دقیق توسط فوق تخصص آلرژی و ایمونولوژی و مدیریت مداوم است.

با پرهیز از آلرژن‌ها، آماده بودن برای واکنش‌های اورژانسی و آموزش مستمر خود و اطرافیان، والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا زندگی‌ای سالم، ایمن و پر از شادی داشته باشند، حتی با وجود چالش‌های حساسیت غذایی. همکاری نزدیک با بهترین دکتر متخصص اطفال، کلید موفقیت در این مسیر است.

برای مشاوره در زمینه رژیم غذایی فرزند خود با شماره 02166602506 تماس بگیرید.